منطق قدیم
ارسطو و دوگانۀ کلّی‌ـ‌جزئی

مهدی عظیمی

دوره 14، شماره 2 ، بهمن 1402

https://doi.org/10.30465/lsj.2024.48173.1461

چکیده
  ارسطو از «کلّی» تعریفی به دست می‌دهد که یان لوکاشویچ آن را، به دلیلِ در بر نگرفتنِ کلّی‌های تهی، غیر جامع می‌داند. افزون بر این، تعریفی که ارسطو از جزئی به دست می‌دهد به دو شیوه قابل فهم است: (1) جزئی تنها بر یک چیز حمل پذیر است، (2) جزئی حمل ناپذیر است. این برداشتِ دوگانه، که در سخنان شارحان ارسطو نیز با بسامد زیادی تکرار می شوند، ...  بیشتر

منطق قدیم
بررسی قاعده نقض تالی در منطق سینوی در پرتو بحث ماهیت قضایای شرطی متصل جزئیه

علی‌رضا دارابی

دوره 14، شماره 1 ، تیر 1402، ، صفحه 57-85

https://doi.org/10.30465/lsj.2023.46380.1447

چکیده
  در سنت منطق سینوی قاعده‌ای وجود دارد که مطابق آن میان هر دو قضیه شرطی متصل با کمیت یکسان و کیفیت متفاوت، مقدم یکسان و تالی نقیض هم دارند، تلازم برقرار است. این قاعده، نقض تالی نامیده شده است. منطق‌دانان سینوی در مورد این قاعده اختلاف نظر دارند. برخی از این منطق‌دانان این قاعده را اثبات کرده و برخی، این اثبات‌ها را مردود شمرده‌اند. ...  بیشتر

منطق قدیم
تحلیل مبنایی دیدگاه علامه طباطبایی(ره) در حمل ذاتیات بر ذات و پاسخ به اشکالات

غلامعلی مقدم؛ علیرضا اندرزگو

دوره 14، شماره 1 ، تیر 1402، ، صفحه 173-194

https://doi.org/10.30465/lsj.2023.45275.1438

چکیده
  با نظر به تقسیم حمل، به حمل اولی ذاتی و حمل شایع صناعی، در تعیین مصادیق و تطبیق با اقسام اختلاف نظرهایی بوجود آمده است، از جمله درباره کیفیت حمل ذاتیات بر هم و بر ذات، دیدگاههایی مطرح است. مشهور حمل جنس و فصل بر نوع و بر یکدیگر را حمل شایع صناعی دانسته‌اند. علامه طباطبایی حمل جنس و فصل بر یکدیگر را شایع و حمل جنس و فصل بر نوع را اولی ذاتی ...  بیشتر

منطق قدیم
قضایای حقیقیه و خارجیه نزد شمس الدین سمرقندی

اسد‌الله فلاحی

دوره 13، شماره 1 ، شهریور 1401، ، صفحه 143-166

https://doi.org/10.30465/lsj.2022.41418.1403

چکیده
  شمس الدین سمرقندی در دو کتاب قسطاس الأفکار و شرح القسطاس تحلیل‌هایی از قضایای خارجیه، حقیقیه و ذهنیه ارائه کرده است که متفاوت از منطق‌دانان پیش از او است و از این رو، نسبت‌هایی میان آن قضایا برقرار کرده است که پیامدهای جدیدی در روابط استنتاجی میان آنها دارد. او در موجبه‌ها، قضیة خارجیه را به «وجود خارجیِ» طرفین و قضیة حقیقیه ...  بیشتر

منطق قدیم
ملاحظاتی بر نظریه ارجاع بدیهیات تصدیقی به علم حضوری

محمد تاجیک جوبه؛ محمد رصافی

دوره 10، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 87-105

https://doi.org/10.30465/lsj.2019.5010

چکیده
  بدیهیات به عنوان زیرساخت معرفت فلسفی و بلکه همه معارف بشری از گذشته دارای ارزش بسزایی بوده است و لیکن به دلایل مختلفی به چرایی آن جز در مطاوی کلمات فلاسفه پرداخته نشده است. در تبیین و توجیه اعتبار و خطاناپذیری بدیهیات مبانی مختلفی مطرح شده است. یکی از این مبانی ارجاع بدیهیات به علوم حضوری و استفاده از خاصیت خطاناپذیری این علم برای تضمین ...  بیشتر

منطق قدیم
تمامیت منطق رواقی

امین شاهوردی

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 45-66

چکیده
  تمامیت منطق رواقی، برخلاف تمامیت منطق گزاره‌ای جدید که از‌سوی منطق‌دانان معاصر پذیرفته شده موضوعی موردتشکیک‌ است. در این مقاله، پس از بررسی نظام‌های گوناگونی که پژوهش‌گران مختلف براساس گفتارهای منطق‌دانان رواقی بازسازی کرده‌اند، به تمامیت این نظام‌ها اشاره و نشان داده می‌شود که هیچ‌یک از این نظام‌های بازسازی‌شده نمی‌توانند ...  بیشتر

منطق قدیم
نفی کارآمدی برهان لم در فلسفۀ اولی؛ مطالعة تطبیقی میان رویکرد ملاصدرا و علامه طباطبایی

موسی ملایری

دوره 7، شماره 2 ، اسفند 1395، ، صفحه 117-158

چکیده
  موضوع این مقاله پژوهشی تطبیقـی دربارة رویکرد مشترک صدرالمتألهیـن و علامه طباطبایی در‌بارة نفی‌‌ کارآمدی برهان لم در قلمرو فلسفة اولی است. ملاصدرا با اتکا به نظریة بساطت حقیقت وجود و این‌که امر بسیط حد و درنتیجه برهان ندارد به این نتیجه دست یافت که برهان لم در شناخت و اثبات احوال و اوصاف وجود کارآمد نیست. صدرا برهان اِنّ را نیز، با ...  بیشتر

منطق قدیم
نقد و بررسی تلازم شرطیات متصل در آثار منطق‌‌دانان مسلمان

داود حیدری

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1395، ، صفحه 1-29

چکیده
  بحث تلازم شرطیات از جهات گوناگون دارای اهمیت است. در این بحث به‏ خوبی می‌‏توان به درک درستی از آرای منطق‏‌دانان مسلمان در زمینة قضایا و استدلال‏‌های شرطی دست یافت و در مقام مقایسة این آرا با دیدگاه منطق‏‌دانان دیگر به‏درستی قضاوت کرد. منطق‌‏دانانی که به بحث تلازم شرطیات پرداخته‌‏اند هر‏یک به تعدادی از تلازم‌‏ها ...  بیشتر

منطق قدیم
آیه 81 سوره زخرف: از استثناء تا اولویت

محمود زراعت‌پیشه

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1395، ، صفحه 41-57

چکیده
  در آیة 81 سورة زخرف چنین می‌خوانیم که «قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدینَ: اگر خدا فرزند داشت، من نخستین عابدم». بیش‌تر مفسران بر این باورند که این آیه حاوی استدلالی است که می‌توان آن را در قالب یک قیاس استثنایی بیان کرد. اما، با وجود پیشنهادهای مختلف برای صورت‌بندی این استدلال در قالب این قیاس، تقریباً ...  بیشتر

منطق قدیم
گزاره‌های منفصله نزد ابن‌سینا

امین شاهوردی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1395، ، صفحه 59-82

چکیده
  در این مقاله، در بخش اول، گزاره‌های منفصله بر پایة کتاب شفاء را بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که ابن‌سینا، برخلاف متأخرانی چون قطب‌الدین رازی، گزاره‌های منفصلة حقیقی اتفاقی را نمی‌پذیرد. در بخش دوم، دو خوانش کلی در باب گزاره‌های منفصلة ابن‌سینا معرفی می‌شود. بر اساس دیدگاه رشر، شهابی، فاخوری، نبوی و الجزر، گزاره‌های منفصلة ...  بیشتر

منطق قدیم
تبارشناسی نسبت‌های چهارگانه

اسد‌الله فلاحی

دوره 7، شماره 1 ، شهریور 1395، ، صفحه 101-127

چکیده
  هرچند پیشینۀ نسبت‌های چهارگانه میان مفاهیم به ارسطو و فرفوریوس می‌رسد، به منزلة یک تقسیم منطقی از نوآوری‌های منطق‌دانان مسلمان بوده و برای نخستین‌بار در آثار فارابی، غزالی، فخر رازی و خونجی و به صورت‌های متفاوت به علم منطق معرفی شده است. از آن‌جا که تقسیم‌های فارابی، غزالی و فخر رازی، به‌ترتیب، دچار مغالطه‌های «عدم انسجام»، ...  بیشتر