نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه وکلام اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

2 مدرس مرکز تخصصی سطح سه اسراء قم

3 استاد یار، گروه فلسفه، دانشگاه ملایر، ایران

چکیده

فارابی اولین منطق دان مسلمانی است که در آثارش به تعریف عکس مستوی پرداخته است. ابن سینا با وامداری از او و با افزودن قیدی «بقاء کذب»، عکس مستوی را چنین تعریف کرده:«جابجایی موضوع و محمول به همراه بقاء کیف، صدق و کذب». منطقییون پس از ابن سینا و در راسشان محقق طوسی بر این تعریف چندین اشکال گرفته اند و سعی در ارائه تعریفی دقیق و سازوار با نظام منطقی داشته اند. در این پژوهش ضمن سنجش و ارزیابی این نقض و ابرام ها، به بررسی سیر تاریخی تعریف عکس مستوی توسط منطق دانان مسلمان پرداخته شده است. به همین منظور تطورات تعریف عکس مستوی مورد مطالعه قرار گرفته و با ذکر اشکالاتِ تعاریفِ منطق دانانی چون «فارابی»، «اخوان الصفا»، «فخر رازی»، «ابن سهلان ساوی» و... به این نتیجه رهنمون شده ایم که تعریف «خونجی» و هم عصرانش(«محقق طوسی»، «ارموی» و...) تعریفی مناسب و بی اشکال و به اصطلاح جامع افراد و مانع اغیار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Re-reading the definition of conversion with emphasis on the drawbacks of Mohaqeq Tusi on Ibn Sina

نویسندگان [English]

  • Amin Seidi 1
  • seyyedahmad faghih 2
  • Jamal Sorosh 3

1 PhD student in Islamic Philosophy and Theology, Tarbiat Modares University

2 Instructor of the specialized center of the three asra of Qom

3 Assistant Professor, Department of Philosophy, Malayer University, Iran

چکیده [English]

Farabi is the first Muslim logician to define conversion in his works. Ibn Sina, by borrowing from him and adding the adverb "survival of falsehood", has defined the conversion as follows: " Displacement of the subject and predicate along with the survival of the quality, truth and falsehood.". The logicians after Ibn Sina, led by Tusi, have found several inaccuracy in this definition and have tried to provide an accurate and consistent definition with the logical system. In this research, while measuring and evaluating these problems and answers, the historical course of definition of conversion by Muslim logicians has been studied. For this purpose, the evolution of the definition of conversion has been studied and by mentioning the problems of the definitions of logicians such as "Farabi", "Akhavan Al-Safa", "Fakhr Razi", "Ibn Sahlan Savi", etc., we have been led to the conclusion that "Khunji" and his contemporaries definition ("Tusi", "Ermoi", etc.) is a suitable and correct definition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conversion
  • Logic
  • Khajeh Nasir
  • Ibn Sina
قرآن کریم
ابن زرعه، عیسی بن اسحاق. (1994م). منطق ابن زرعه. (تحقیق و تعلیق: جیرار جیهامی؛ رفیق العجم، چاپ اول). بیروت: دار الفکر اللبنانی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1396). الاشارات و التنبیهات. (تحقیق: مجتبی زارعی، چاپ چهارم). قم: موسسه بوستان کتاب.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1336ق). الاشارات و التنبیهات. (تصحیح: سلیمان دنیا، چاپ اول). قاهره: دار المعارف.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1339). الاشارات و التنبیهات. (تصحیح: محمود شهابی، چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1892م). الاشارات و التنبیهات. (تصحیح: یعقوب فرجه، چاپ اول). هلند: لیدن.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1333). عیون الحکمه. (به کوشش: مجتبی مینوی، چاپ از روی نسخه خطی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (بی تا). المختصر الاوسط فی المنطق. نسخه خطی شماره: 4829. ترکیه: کتابخانه ایاصوفیه.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (بی تا). مفاتیح الخزائن فی المنطق. نسخه خطی، در مجموعه شماره 4643. تهران: کتابخانه ملک.
ابن سینا, حسین بن عبدالله. (بی تا). الموجز الصغیر فی المنطق. نسخه خطی، در مجموعه شماره: 3/4755. ترکیه: دانشگاه استانبول.
ابن سینا, حسین بن عبدالله. (بی تا). الموجز الصغیر فی المنطق. نسخه خطی، در مجموعه شماره: 3447. ترکیه: کتابخانه احمد ثالث.
ابن سینا, حسین بن عبدالله. (بی تا). الموجز الصغیر فی المنطق. نسخه خطی، در مجموعه شماره: 7/4894. ترکیه: کتابخانه نور عثمانیه.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1364). النجاه من الغرق فی بحر الضلالات. (مقدمه و تصحیح: محمد تقی دانش پژوه، چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1404ق). الشفاء ( المنطق). ( تحقیق: سعید زائد و...،). قم: مکتبه آیه الله المرعشی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1331). دانشنامه علائی (منطق). (تصحیح: محمد معین و محمد مشکوه)، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
ابن مقفع. (1357). المنطق. (مقدمه و تصحیح: محمد تقی دانش پژوه، چاپ اول). تهران: انجمن فلسفه ایران.
اخوان الصفا. (1412ق). رسائل اخوان الصفا و خلان الوفاء. (چاپ اول). بیروت: الدار الاسلامیه.
انواری، سعید؛ عالمی، روح الله. تعریف عکس مستوی از دیدگاه ابن سینا. (پاییز و زمستان 1387). مشکوه الانوار (40)، ص102_124.
بغدادی، ابوالبرکات. (1373). المعتبر فی الحکمه. (چاپ دوم). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بهمنیار، ابن مرزبان. (1375). التحصیل. (تصحیح و تعلیق: استاد شهید مرتضی مطهری، چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
تفتازانی، مسعود بن عمر. (1380ق). حاشیه العطار علی شرح الخصیبی. (حاشیه نویس: حسن بن محمد عطار). [بی جا]: دار احیاء الکتب العربیه.
تهانوی، محمد علی. (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. (چاپ اول). بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
حلی، علامه. (1412ق). القواعد الجلیه فی شرح الرساله الشمسیه. (مقدمه و تحقیق: شیخ فارسی حسون، چاپ اول). قم: موسسه النشر الاسلامی.
خونجی، افضل الدین. (1389). کشف الاسرار عن غوامض الافکار. (مقدمه و تحقیق: خالد الرویهب؛ ترجمه مقدمه انگلیسی: سید محمود یوسف ثانی، چاپ اول). تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران؛ برلین: موسسه مطبوعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین.
رازی، فخر الدین. (1381). منطق الملخص. (مقدمه، تصحیح و تعلیقه: قرا ملکی و اصغر پور، چاپ اول). تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
رازی، فخر الدین. (1373). شرح عیون الحکمه. (مقدمه و تحقیق: محمد حجازی، احمد علی سقا، چاپ اول). تهران: موسسه الصادق.
رازی، فخر الدین. (1384). شرح الاشارات و التنبیهات. (تصحیح: علیرضا نجف زاده، چاپ اول). تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.
رازی، قطب الدین. (1384). شرح مطالع الانوار فی المنطق. (تصحیح: محسن جاهد، پایان نامه  دکتری فلسفه و کلام اسلامی، استاد راهنما نجفقلی حبیبی و احد فرامرز قرا ملکی، چاپ اول) تهران: دانشکده الهیات دانشگاه تهران.
رازی، قطب الدین. (1382). تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه. (تصحیح: محسن بیدار فر، چاپ اول). قم: بیدار.
ساوی، عمر بن سهلان. (1383). البصائر النصیریه فی علم المنطق. (مقدمه و تحقیق: حسن مراغی، چاپ اول). تهران: شمس تبریزی.
ساوی، عمر بن سهلان. (1993م). البصائر النصیریه. (تصحیح: رفیق العجم، چاپ اول). بیروت: دار الفکر اللبنانی.
شهابی، محمود. (1380ق). رهبر خرد. تهران: کتابفروشی خیام.
شهرزوری، شمس الدین. (1372). شرح حکمه الاشراق (الشهرزوری). (مقدمه و تحقیق: حسین ضیائی تربتی، چاپ اول). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، محمد بن محمود. (1380). شرح حکمه الاشراق. (ویراستار: حسین ضیائی تربتی، چاپ دوم). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، شمس الدین. (1383). رسائل الشجره الالهیه فی علوم الحقائق الربانیه. (مقدمه، تصحیح و تحقیق: نجفقلی حبیبی، چاپ اول). تهران: موسسه حکمت و فلسفه ایران.
شیخ الاشراق (سهروردی، شهاب الدین). (1373). حکمه الاشراق. (تصحیح: هانری کربن، چاپ دوم). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیخ اشراق (سهروردی، شهاب الدین). (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. (تصحیح و مقدمه: هانری کربن، سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی، چاپ دوم). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شیرازی، قطب الدین. (1383). شرح حکمه الاشراق. (به اهتمام: عبدالله نورانی و مهدی محقق، چاپ اول). تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
شیرازی، قطب الدین. (1380). شرح حکمه الاشراق. (تصحیح: سید محمد موسوی، چاپ دوم). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شیرازی، قطب الدین. (1369). دره التاج. (به اهتمام و تصحیح: سید محمد مشکوه، چاپ سوم). تهران: انتشارات حکمت.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (1375). اساس الاقتباس. (تصحیح وتعلیقه: عبدالله انوار، چاپ اول). تهران: نشر مرکز.
طوسی، الخواجه نصیر الدین. (1375). شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. (چاپ اول).  قم: نشر البلاغه.
طوسی، خواجه نصیر الدین. (1381). الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید. (شارح: علامه حلی، تصحیح و تعلیق: محسن بیدار فر، چاپ دوم). قم: بیدار.
عظیمی، مهدی. تاریخ قاعدة عکس در منطق دورة اسلامی. (بهار و تابستان 99). تاریخ علم (18)، ص153-172.
غزالی، ابو حامد. (1994م). محک النظر. (مقدمه، تحقیق و تصحیح: رفیق العجم، چاپ اول). بیروت: دار الفکر.
فارابی، ابو نصر. (1408ق). المنطقیات للفارابی. (تحقیق و مقدمه: محمد تقی دانش پژوه، چاپ اول). قم: مکتبه آیه الله المرعشی.
مظفر، محمد رضا. (1421ق). المنطق. (تعلیقه: غلامرضا فیاضی، چاپ چهارم). قم: موسسه النشر الاسلامی).
هاشمی خراسانی، حجت. (1370). شافیه (شرح حاشیه ملا عبدالله). (چاپ ششم). قم: موسسه دار الکتاب.
یزدی، مولی عبدالله بن شهاب الدین الحسین الیزدی. (1412ق). الحاشیه علی تهذیب المنطق. (چاپ دوم). قم: موسسه النشر الاسلامی.