ORIGINAL_ARTICLE
نقد و بررسی تلازم شرطیات متصل در آثار منطقدانان مسلمان
بحث تلازم شرطیات از جهات گوناگون دارای اهمیت است. در این بحث به خوبی میتوان به درک درستی از آرای منطقدانان مسلمان در زمینة قضایا و استدلالهای شرطی دست یافت و در مقام مقایسة این آرا با دیدگاه منطقدانان دیگر بهدرستی قضاوت کرد. منطقدانانی که به بحث تلازم شرطیات پرداختهاند هریک به تعدادی از تلازمها اشاره کردهاند و قضایای متلازم نیز با معیارها و ملاکهای متفاوتی دستهبندی شدهاند. در این مقاله، ابتدا تلازمهای قضایای متصل را که در مهمترین آثار منطقی آمده است برمیشماریم و چگونگی تبیین و اثبات آنها را در این آثار بیان خواهیم کرد. سپس با بررسی و نقد این مباحث و با بهرهگیری از نمادها دستهبندی دیگری از تلازم قضایای شرطی را ارائه میکنیم.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2348_889e47642f7b2a6bc0adca2215d1a427.pdf
2016-08-22
1
29
لزوم
تلازم
شرطی
متصل
انعکاس
داود
حیدری
dheidari4@gmail.com
1
استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی
LEAD_AUTHOR
ابنرشد (1983). تلخیص کتاب القیاس، تحقیق دکتر محمود قاسم، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
1
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1405 الف). منطق الشفا، (جلد ا-4)، قم: انتشارات آیتالله مرعشی نجفی.
2
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1405 ب). منطق المشرقیین، قم: انتشارات کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
3
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1403). الاشارات و التنبیهات، با شرح نصیرالدین محمد طوسی و شرح قطبالدین محمد رازی، بیجا: دفتر نشر کتاب.
4
ابهری، اثیرالدین (1353)، تنزیل الافکار در تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار، نصیرالدین طوسی، در منطق و مباحث الفاظ، توشیهیکو ایزوتسو و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
5
ابهری، اثیرالدین (بیتا). کشف الحقایق، تهران: نسخة خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة 504107.
6
بلغاری، برهان بن سدیدالدین یوسف (بیتا). تلازم الشرطیات، نسخة خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، صحافیشده در «شرح فصول بقراط»، شمارة 843966.
7
بلغاری، برهان بن سدیدالدین یوسف (بیتا). تلازم الشرطیات، نسخة خطی سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، شمارة 75024.
8
بهمنیار، ابنالمرزبان (1375). التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضى مطهرى، تهران: دانشگاه تهران.
9
بیجوری، إبراهیم (1321 ق). حاشیة البیجوری على مختصر السنوسیفی علم المنطق، مصر: مطبعة التقدمالطبعة الاولى.
10
پهلوان، نجمالدین (2010). «مقدمـه، تصـحیح و شـرح قسطاس الافکار فی تحقیـق الاسـرار»، نوشتة شمسالدین سمرقندی، رسالة دکتری، دانشگاه آنکارا.
11
تهانوی، محمدعلی (١٩٩٦). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مقدمة رفیق العجم، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
12
جرجانی، علی بن محمد (1368). التعریفات، تهران: ناصرخسرو.
13
حلی، حسن بن یوسف (1381). الجوهر النضید، تصحیح: محسن بیدارفر، قم: بیدار.
14
حلی، حسن بن یوسف (1432 ق). القواعد الجلیة فى شرح الرسالة الشمسیة، تحقیق فارس حسون تبریزیان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
15
حیدری، داود (1390). «روابط منطقی بین گزاره های حملی در منطق ارسطویی»، خردنامة صدرا، ش 66.
16
خونَجی، افضلالدین (1389). کشف الاسرار عن غوامض الافکار، مقدمه و تحقیق خالد الرویهب، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران و مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین ـ آلمان.
17
رازی، قطبالدین (1384). تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الرسالة الشمسیة، تصحیح محسن بیدار، قم: بیدار.
18
رازی، قطبالدین (1393). لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، و تصحیح، تحقیق و مقدمه: علی اصغر جعفری ولنی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19
ساوی، زینالدین عمر بن سهلان (1383). البصائر النصیریه، تحقیـق از حسـن المراغـی (غفـارپور)، تهـران: مؤسسة الصادق الطباعه و النشر.
20
سمرقندی، شمسالدین (بیتا). شرح قسطاس، تهران: نسخة خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شمارة 3859.
21
سنوسی محمد بن یوسف (بیتا). شرح مختصر فی علم المنطق، نسخه خطی جامعة الملک سعود، شمارة 6059.
22
شهرزوری، شمسالدین (1383). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، مقدمه و تصحیح و تحقیق از دکتر نجفقلی حبیبی، ج 1، تهران: مؤسسة حکمت و فلسفة ایران.
23
شیرازی، قطبالدین (١٣٦5). درةالتاج، تصحیح سیدمحمد مشکوه، تهران: حکمت.
24
طوسی، خواجه نصیرالدین (1380). بازنگاری اساسالاقتباس، بهکوشش مصطفی بروجردی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
25
فارابی، ابونصر (1985). المنطق عند الفارابی، تحقیق رفیق العجم، بیروت: دار المشرق، الجزء الاول.
26
فخر رازی، محمد بن عمر (1381). منطق الملخص، تقدیم، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغرینژاد، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
27
یزدی، مولی عبداللّه بن شهاب الحسین (1363). الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
28
ORIGINAL_ARTICLE
ماینونگیگرایی وجهیِ ضدواقعگرا: اشیای ناکامل
بر اساس ماینونگیگرایی وجهی هر آنچه میتوان به آن التفات داشت یک شیء است، حتی اگر وجود نداشته باشد. نیز، وجود صفتی معمولی همچون دیگر صفات است. بسته به اینکه شیئیت یک شیء مبتنی بر اعمال، رفتار و افکار یک عامل شناختی باشد یا نه، دو رویکرد متفاوت در ماینونگیگراییِ وجهی خواهیم داشت: 1. رویکرد واقعگرایانه که طبق آن اشیای ناموجود، مستقل از اینکه مورد التفات قرار بگیرند یا نه، به دامنۀ اشیا تعلق دارند و صفاتی را که به داشتن آن توصیف میشوند در جهانهایی که التفات مورد نظر را محقق میسازند دارند؛ 2. رویکرد ضدواقعگرایانه که طبق آن اشیای ناموجود، بسته به اینکه مورد التفات قرار گیرند، به دامنۀ اشیا تعلق خواهند داشت و در صورتی که مورد التفات قرار نگیرند اصلاً شیء نیستند که صفاتی داشته باشند. در این نوشتار، علیه ماینونگیگراییِ وجهیِ ضدواقعگرایانه پریست نقدهایی را مطرح میکنیم و تعبیری متفاوت از رویکرد اخیر را پیشنهاد خواهیم کرد. آنچه دیدگاه ما را از دیدگاه پریست متمایز میکند این ادعاست که اشیای ناموجود در رویکرد ضدواقعگرایانه اشیایی ناکاملاند.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2351_f793300d97af02ecd38e69da0b7802a1.pdf
2016-08-22
31
40
واقعگرایی
ماینونگیگرایی وجهی
شیء ناکامل
شیء ناموجود
ارجاع
بهنام
ذوالقدر
behnam.zolqadr@gmail.com
1
دانشجوی دکتری فلسفه- منطق، دانشگاه تربیت مدرس
AUTHOR
داود
حسینی
davood.hosseini.c@gmail.com
2
استادیار گروه فلسفه، دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
ذوالقدر، بهنام و فرشته نباتی (1390). «جهانهای ناممکن و متون التفاتی از نگاه پریست»، منطق پژوهی،
1
س 2، ش 1.
2
Anderson, A. R., N. D. Belnap, Jr. and J. M. Dunn (1992). Entailment, Volume II.
3
Berto, F. (2012). existence as a real property, Springer.
4
Miller, A. (2003). ‘The Significance of Semantic Realism’, Synthese, Vol. 136, No. 2.
5
Miller, A. (2014). ‘Realism’, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford, CAa, http://plato.stanford.edu/entries/realism.
6
Priest, G. (2005). Towards Non-Being, Oxford: Oxford University Press.
7
Priest, G. (2011). ‘Creating non-existents’ In truth in fiction, OntosVerlag.
8
Quine, W. V. O. (1948). ‘On What There Is’, Review of Metaphysics, No. 48.
9
Russell, B. (1905b). ‘On Denoting’, Mind, No. 14.
10
ORIGINAL_ARTICLE
آیه 81 سوره زخرف: از استثناء تا اولویت
در آیة 81 سورة زخرف چنین میخوانیم که «قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدینَ: اگر خدا فرزند داشت، من نخستین عابدم». بیشتر مفسران بر این باورند که این آیه حاوی استدلالی است که میتوان آن را در قالب یک قیاس استثنایی بیان کرد. اما، با وجود پیشنهادهای مختلف برای صورتبندی این استدلال در قالب این قیاس، تقریباً هیچیک از صوریسازیهای مزبور تصویر کاملی از مفاد آیه را بهدست نمیدهند و صدق و اعتبار آن را تأمین نمیکنند. دشواری این آیه و کثرت و تنوع تفاسیر ذیل آن، بیشک، در ارتباطی مستقیم و محوری با واژة «اول» در آیة مزبور قرار دارد. در این تحقیق، پس از نقد و بررسی هریک از تفاسیر مزبور، قالب قیاس اولویت یا طریق اولایی پیشنهاد میشود و ادعا خواهد شد که این شکل از استدلال، از نظر بهرهمندی از یک حدّ اضافه، میتواند بهخوبی مفاد آیه را بهنمایش بگذارد.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2350_7165590f1c65cb2125eefc51cd239822.pdf
2016-08-22
41
57
قرآن
زخرف
قیاس استثنایی
قیاس اولویت/قیاس طریق اولی
محمود
زراعتپیشه
m.zeraatpishe@birjand.ac.ir
1
استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشکده ادبیات، دانشگاه بیرجند
LEAD_AUTHOR
ابنعباس، عبدالله (1993). غریب القرآن فى شعر العرب، تحقیق محمد عبد الرحیم و احمد نصرالله، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه.
1
ابنقتیبه، عبدالله بن مسلم (1423 ق). تأویل مشکل القرآن، تحقیق ابراهیم شمسالدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
2
ابوعبیده، معمر بن مثنى (1381 ق). مجاز القرآن، تحقیق محمدفواد سزگین، قاهره.
3
تیدمن، پل و هاوارد کهین (1383). منطق جملهها، ترجمة رضا اکبری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
4
بلخی، مقاتل بنسلیمان (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
5
زراعتپیشه، محمود و عاطفه رنجبر دارستانی (1393). «منطق طریق اولایی در قرآن»، منطقپژوهی، س 5، ش 2.
6
زراعتپیشه، محمود (1393). «حکمت متعالیه و منطق طریق اولایی»، خردنامه، ش 78.
7
سبزواری نجفی (1419 ق). إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
8
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوى همدانى ، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
9
طبرسی، احمد بن علی (1403 ق). الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی.
10
طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
11
طیب، سیدعبدالحسین (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
12
طوسى، محمد بن حسن (بیتا). التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمة شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
13
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410 ق). کتاب العین، قم: هجرت.
14
مظفر، محمدرضا (1380). المنطق، تصحیح و تحقیق و تعلیق سیدعلی حسینی، نشر قدس رضوی.
15
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
16
موحد، ضیاء (1374). واژهنامة توصیفی منطق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
17
نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد (1421 ق). اعراب القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
18
Sion, Avi (2013). A fortiori logic, Geneva: author.
19
Sion, Avi (1995). Judaic logic, Geneva: author.
20
ORIGINAL_ARTICLE
گزارههای منفصله نزد ابنسینا
در این مقاله، در بخش اول، گزارههای منفصله بر پایة کتاب شفاء را بررسی میکنیم و نشان میدهیم که ابنسینا، برخلاف متأخرانی چون قطبالدین رازی، گزارههای منفصلة حقیقی اتفاقی را نمیپذیرد. در بخش دوم، دو خوانش کلی در باب گزارههای منفصلة ابنسینا معرفی میشود. بر اساس دیدگاه رشر، شهابی، فاخوری، نبوی و الجزر، گزارههای منفصلة ابنسینا تابعارزشی هستند، در حالی که از نظر استریت و چاتی دیدگاه ابنسینا در باب گزارههای منفصله در کتاب اشارات را میتوان وجهی دانست. در ادامة این بخش به ناکارآمدی هریک از این نظرها اشاره خواهیم کرد. در بخش سوم، با تأکید بر مفهوم «ناسازگاری» به مثابة هستة اصلی دیدگاه ابنسینا در باب گزارههای منفصلة حقیقی، دیدگاه ربطی ـ وجهی برای صورتبندی این گزارهها دقیقتر از دیگر خوانشها درنظر گرفته میشود.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2349_2d4cb79d7acabb857fb500e41f1f5391.pdf
2016-08-22
59
82
ابنسینا
شرطیات
گزارههای منفصله
ناسازگاری
خوانش ربطی-وجهی
امین
شاهوردی
amin.shahverdy@gmail.com
1
دانشجوی دکتری فلسفه، دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ابنسینا (1983). الاشارات و التنبیهات، مع شرح نصیرالدین الطوسی، القاهره: دار المعارف.
1
ابنسینا (1964). الشفاء: القیاس، القاهره: دار الکتاب العربی للطباعه و النشر.
2
الجزر، هنی (2013). «القیاس الاستثنایی عند ابنسینا، الاصول و التجلیات»، مجلة جامعة دمشق، المجلد 29، العدد 4 +3.
3
اژهای، محمدعلی (1367). «قضایای انفصالی در منطق اسلامی و منطق جدید»، معارف، ش 13.
4
التهانوی، محمدعلی (1996). کشاف الاصطلاحات العلوم و الفنون، ج 1، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
5
رازی، قطب الدین محمد بن محمد (1386). تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، قم: بیدار.
6
ساوی، عمر بن سهلان ساوی (1383). البصائر النصیریة فی علم المنطق مع تعلیقات الشیخ محمد عبده، تهران: شمس تبریزی.
7
شاهوردی، امین و محمدعلی اژهای (1394). «بررسی تفسیرهای گوناگون اداتهای منطقی از دیدگاه رواقیان»، منطقپژوهی، س 6، ش 2.
8
فاخوری، عادل (1980). منطق العرب من وجهة نظر المنطق الحدیث، بیروت: دار الطلیعة للطباعة و النشر.
9
فلاحی، اسدالله (1388). «شرطی لزومی در منطق جدید»، فصلنامة تأملات فلسفی، ش 1.
10
مولی عبدالله، شهابالدین حسین یزدی (1430). الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
11
نبوی، لطفالله (1380). «منطق زمان و نظریة قیاس اقترانی شرطی ابنسینا»، مدرس علوم انسانی، ش 23.
12
Avicenna (1984). Remarks and Admonitions: Part one: Logic, Translated By Shams Inati, Toronto, Pontificial Institute of Mediaeval Studies.
13
Bobzien, Susanne (2004). ‘Peripatetic Hypothetical Syllogistic in Galen’, Rhizai, Vol. 1, No. 2.
14
Bobzien, Susanne (2002). ‘Pre-Stoic Hypothetical Syllogistic in Galen’s Institutio Logica’, The Bulletin of the Institute of Classical Studies, Vol. 45, Issue S77.
15
Chatti, Saloua (2014). ‘Syncategoremata in Arabic Logic, al-Fārābī and Avicenna’, History and Philosophy of Logic, Vol. 35, No. 2.
16
El-Rouayheb, Khaled (2010). Relational Syllogisms and the History of Arabic Logic 900-1900, Leiden: Brill.
17
ƠToole, Robert R. Jennings, and E. Raymond (2004). ‘The Megarians and the Stoics’, Gabbay and Woods (eds.), Handbook of the History of Logic, Vol. 1, Amsterdam: Elsevier.
18
Rescher, Nicholas (1963). Studies in the History of Arabic Logic, University of Pittsburgh.
19
Rescher, Nicholas (1972). ‘Arabic Logic’, Paul Edward (ed.), Encyclopedia of Philosophy, Vol. 4, Macmillan Company.
20
Shehaby, Nabil (1973). The Propositional Logic of Avicenna: A Translation from al-Shifā: al-Qiyās with Introduction, Commentary and Glossary, Dordrecht-Holland, D. Reidel Publishing Company.
21
Stopper, M. R. (1983). ‘Schizzi Pirroniani’, Phronesis, Vol. 28, No. 3.
22
Street, Tony (1995a). “Tūsī on Avicenna’s Logical Connectives”, History and Philosophy of Logic, Vol. 16.
23
Street, Tony (1995b). ‘Review of Miklós Maróth, Ibn Sīnā und die peripatetische Aussagenlogik’, Philosophy East and West, Vol. 45, No. 2.
24
Thom, Paul (2010). ‘Three Conceptions of Formal Logic’, Vivarium, Vol. 48, No. 1.
25
ORIGINAL_ARTICLE
فعل گفتاری نزد منطقدانان مسلمان
برخی از فیلسوفان زبان معتقدند که گاه عبارات زبانی با آنکه از ساختار خبری برخوردارند، اما صدق و کذب نمیپذیرند، زیرا قصد گوینده از بیان آنها نه توصیف، بلکه انجام یک فعل است. چنین جملاتی را افعال گفتاری میخوانند. پیش از این، منطقدانان مسلمان نیز به این مسئله توجه کردهاند. آنان این موضوع را با عنوان «انشای اخبارنُما» به بحث گذاشتهاند. انشای اخبارنُما در مواضع گوناگونی مطرح شده است. نقد ملاک صدق و کذبپذیری خبر و نیز حل پارادوکس دروغگو زمینة طرح این مسئله را فراهم آورده است. اگرچه مسئلة افعال گفتاری تطور و تحول شایانی در منطق دورة اسلامی نیافت، اما کشف این مسئله و تفطن به آن را باید از آنِِ منطقدانان مسلمان دانست. تأمل در تاریخچة دیدگاههای منطقدانان دورة اسلامی در این مسئله و نیز مطالعة تطبیقی آنها با آرای فیلسوفان زبان آموزندة نکات منطقی ـ معرفتی است.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2347_d3e5e1fb70f95f4580628dc86e25e821.pdf
2016-08-22
83
99
فعل گفتاری
جمله خبری
پارادوکس دروغگو
انشاء اخبارنُما
خونجی
آستین
احمد
عبادی
ebadiabc@gmail.com
1
استادیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده معارف اهل البیت، دانشگاه اصفهان
LEAD_AUTHOR
ابنسینا، بوعلی (1383). الإشارات و التنبیهات، در: شرح الإشارات، ج 1، قم: نشرالبلاغه.
1
ابنرشد، محمد (1981). تلخیص کتاب العبارۀ، به تصحیح قاسم بترورث هریدی، قاهرۀ: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب.
2
ارسطو (1980). منطق ارسطو، به تصحیح عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم.
3
استراوسون، پ. ف. (1386). پیرامون اشاره، ترجمة رضا محمدزاده، ارغنون، ش 7 و 8، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
4
بهمنیار، ابن مرزبان (1349). التحصیل، به کوشش مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
5
جاهد، محسن (1384). «تصحیح شرح مطالعالأنوار»، نوشتة قطبالدین رازی و شرح سراجالدین ارموی، پایاننامة کارشناسیارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
6
خراسانی، محمدکاظم (1412 ق). کفایۀالأصول، بیروت: مؤسسة آل البیت علیهم السّلام لإحیاء التراث.
7
الخونجی، افضلالدین (1389). کشفالأسرار عن غوامضالأفکار، به تصحیح خالد الرویهب، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
8
خوئی، سید ابوالقاسم (1367 ق). أجودالتقریرات فی الأصول، تهران: مکتبۀ البوذر جُمهری (المصطفوی).
9
دوانی، جلالالدین (1386). نهایۀ الکلام فی حلّ شبهه جذر الأصمّ، در: دوازده رساله در پارادوکس دروغگو، به تصحیح احد فرامرز قراملکی. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
10
ذکیانی، غلامرضا (1374). «تصحیح بیان الحق ّو لسان الصدق»، نوشتة سراجالدین ارموی، پایاننامة کارشناسی ارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
11
رازی، قطبالدین (1383). شرح اشارات، ج 1، قم: نشرالبلاغه.
12
ساوی، عمر بن سهلان (1383). البصائر النصیریّه، به کوشش حسن المراغی، تهران: شمس تبریزی.
13
سرل، جان، آر. (1387). افعال گفتاری، ترجمة محمدعلی عبداللهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
14
سروش، عبدالکریم (1388). ادب قدرت ادب عدالت، تهران: صراط.
15
شیرازی، قطبالدین (1383). شرح حکمه الإشراق، به تصحیح عبدالله نورانی و مهدی محقّق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
16
طوسی، نصیرالدین (1381). منطق التجرید در: الجوهر النضید، به تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
17
عباسیان چالشتری، محمدعلی (1384)، «نظریۀ افعال گفتاری و برخی پیامدهای مهم آن»، مقالات و بررسیها، دفتر 77، بهار و تابستان 84.
18
غزالی، ابوحامد محمد (1961). مقاصد الفلاسفه، به کوشش سلیمان دنیا، قاهره: دارالمعارف.
19
غزالی، ابوحامد محمد (بیتا)، معیار العلم، به کوشش سلیمان دنیا، بیروت: دارالأندلس.
20
فارابی، ابونصر (1408 ق). المنطقیات للفارابی، به کوشش محمدتقی دانشپژوه، قم: مکتبۀ آیۀالله العظمی النجفی المرعشی.
21
فرامرز قراملکی، احد (1388). روششناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
22
فرامرز قراملکی، احد (1373). «الإشارات و التنبیهات؛ سرآغاز منطقنگاری دوبخشی»، آینة پژوهش، ش 24.
23
فرامرز قراملکی، احد (1373). «تحلیل قضایا»، رسالة دکتری، تهران، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
24
فرامرز قراملکی، احد (1378). «مقدمه»، بر التنقیح فی المنطق، نوشتة صدرالدین محمد شیرازی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
25
فرامرز قراملکی، احد (1385). اصول و فنون پژوهش در گسترة دینپژوهی، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیة قم.
26
فرامرز قراملکی، احد (1386). دوازده رساله در پارادوکس دروغگو، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
27
فرامرز قراملکی، احد (1391). جستار در میراث منطقدانان مسلمان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
28
قائمینیا، علیرضا (1381). وحی و افعال گفتاری (نظریة وحی گفتاری)، قم: زلال کوثر.
29
القطیفی، سیدمنیر السید عدنان (1414 ق). الرافد فی علم الأصول (تقریرات درس آیهالله سیدعلی حسینی سیستانی)، بیروت: دار المؤرخ العربی.
30
کاتبی قزوینی، نجمالدین دبیران (1345). جامع الدقائق فی کشف الحقائق، تصویر نسخة خطی، مجموعة میکروفیلم دانشگاه تهران.
31
مظفر، محمدرضا (1386 ق). اصول الفقه، نجف: دارالنعمان.
32
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1431 ق). بحوث فی العلم الأصول (تقریرات درس سیدمحمدباقر صدر)،
33
ج 1، بیجا.
34
Austin, John L. (1962). How to Do Things with Words, Oxford University Press.
35
Rosenberg, Jav F. and Travis Charles (eds.) (1971). Readings in the Philosophy of Language, Prentice-Hall, Inc, Englewood Cliffs, New Jersey.
36
ORIGINAL_ARTICLE
تبارشناسی نسبتهای چهارگانه
هرچند پیشینۀ نسبتهای چهارگانه میان مفاهیم به ارسطو و فرفوریوس میرسد، به منزلة یک تقسیم منطقی از نوآوریهای منطقدانان مسلمان بوده و برای نخستینبار در آثار فارابی، غزالی، فخر رازی و خونجی و به صورتهای متفاوت به علم منطق معرفی شده است. از آنجا که تقسیمهای فارابی، غزالی و فخر رازی، بهترتیب، دچار مغالطههای «عدم انسجام»، «عدم مانعیت» و «تداخل اقسام» بودند مورد پذیرش منطقدانان بعدی قرار نگرفتند؛ اما تقسیم خونجی، چون از این مغالطهها بهدور بود، به کتابهای درسی منطق راه یافت و در منطق اسلامی تثبیت شد. با اینکه این تقسیم در همان آغاز با شبههها و پارادوکسهای مهمی روبهرو شد، توانست در برابر آنها ایستادگی کند و به جایگاه رفیع و تثبیتشدۀ امروزی خود دست یابد. این مقاله درصدد کاویدن پیشینۀ نسبتهای چهارگانه و تعیین سهم هریک از منطقدانان قدیم در پیشبرد این بحث است.
https://logicalstudy.ihcs.ac.ir/article_2352_75dcfba6fcc6b4b174e4d25986fecfc1.pdf
2016-08-22
101
127
نسبتهای چهارگانه
منطق قدیم
منطقدانان مسلمان
اسدالله
فلاحی
falahiy@yahoo.com
1
دانشیار گروه منطق، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران
LEAD_AUTHOR
آتشینصدف، محمدرضا (1387). «نسب اربع» نزد منطقدانان مسلمان و نقد آن از دیدگاه منطق جدید»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدۀ علوم انسانی.
1
آتشینصدف، محمدرضا و سیدمحمدعلی حجتی (1389). «دشواریهای منطقی نقیضهای مفاهیم شامل و راهحل آنها از دیدگاه ملاصدرا»، فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسیهای سابق)، س 43، ش 1.
2
آشتیانی، مهدی (1376). تعلیقة علی شرح المنظومة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
3
ابنسینا، حسین (1963 م). الشفاء، المنطق، المقولات، القاهره: دارالکاتب العربی للطباعه و النشر.
4
ابنسینا، حسین (1970). الشفاء، المنطق، العباره، القاهره: دارالکاتب العربی للطباعه و النشر.
5
ابنسینا، حسین (1956). الشفاء، المنطق، البرهان، القاهره، دارالکاتب العربی للطباعه و النشر.
6
ابنسینا، حسین (1965). الشفاء، المنطق، الجدل، القاهره، دارالکاتب العربی للطباعه و النشر.
7
ابنکمونه، سعد بن منصور (1387). شرح التلویحات اللوحیة و العرشیة، تحقیق و مقدمه از نجفقلی حبیبی، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
8
ارسطو (1980). منطق ارسطو، به کوشش عبدالرحمن بدوی، کویت و بیروت: وکالة المطبوعات و دار القلم.
9
ارسطو (1378). ارگانون، میرشمسالدین ادیب سلطانی، تهران: نگاه.
10
ارسطو (1383). مقولات، در ایساغوجی و مقولات، ترجمه، مقدمه و توضیحات از محمد خوانساری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
11
ارموی، سراج الدین (1393 الف). مطالعالأنوار، در لوامعالأسرار فی شرح مطالعالأنوار، تصحیح و مقدمه از علیاصغر جعفری ولنی، تهران: دانشگاه تهران.
12
ارموی، سراج الدین (1393 ب). مطالعالأنوار، در لوامعالأسرار فی شرح مطالعالأنوار، تصحیح و مقدمه از ابوالقاسم رحمانی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
13
امیرخانی، مهناز (1390). «امکان نقضپذیری قاعده نقیضهای اعم و اخص مطلق»، فلسفه، ش 17.
14
امیرخانی، مهناز و سیدهزهرا موسوی (1391). «سیر تاریخی نسبتهای چهارگانه در منطق اسلامی»، منطقپژوهی، ش 5.
15
جرجانی، سیدشریف (1363). حاشیة علی شرح الشمسیة، در شرح الشمسیة، قم: زاهدی.
16
جرجانی، سیدشریف (1327 ق). حاشیة علی شرح الشمسیة، در شروح الشمسیة، کردستان: مطبعة کردستان العلمیة.
17
جعفری، علیاصغر (1380). «تحلیل نسبت و استدلالهای مبتنی بر آن از دیدگاه ابنسینا و قطبالدین رازی»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکدة علوم انسانی.
18
جعفری، علیاصغر (1382). «معمای کاتبی در پرتو حکمت متعالیه»، خردنامۀ صدرا، ش 31.
19
خونَجی، افضلالدین (1389). کشفالاسرار عن غوامضالافکار، مقدمه و تحقیق خالد الرویهب، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران و مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین ـ آلمان.
20
سمرقندی، شمسالدین محمد (بیتا الف). القسطاس فی المنطق و شرحه، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 3859.
21
سمرقندی، شمسالدین محمد (بیتا ب). شرح القسطاس فی المنطق، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس به شمارۀ 441.
22
صدرالمتألّهین (1981 م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، ج 1، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
23
طوسی، نصیرالدین (1362). منطق التجرید، قم: بیدار.
24
طوسی، نصیرالدین (1367). اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
25
طوسی، نصیرالدین، (1353). تعدیل المعیار فی شرح تنزیل الأفکار، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق و توشیهیکو ایزوتسو، تهران: دانشگاه تهران.
26
عظیمی، مهدی (1385). «بنیادهای بدیهی در منطق صوری»، مطالعات اسلامی، ش 71.
27
عظیمی، مهدی (1387).« نقد و اصلاح ساختار منطق سنتی»، پایاننامة کارشناسی ارشد، مشهد، دانشگاه فردوسی.
28
عظیمی، مهدی (1391). «دگردیسی کلیهای پنجگانه»، رسالۀ دکتری، تهران، دانشگاه تهران، دانشکدۀ الهیات.
29
عظیمی، مهدی (1392). «نقض ’نقض موضوع‘»، فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسیهای سابق)، س 46، ش 2.
30
غزالی، محمد (1961 م). معیار العلم فی فن المنطق، تحقیق سلیمان دنیا، مصر: دارالمعارف.
31
غزالی، محمد (1990 م). معیار العلم فی المنطق، مع شرح لأحمد شمسالدین، بیروت: لبنان، دارالکتب العلمیه.
32
فارابی، ابونصر محمد (1956 م). الالفاظ المستعملة فی المنطق، تحقیق، مقدمه و حاشیه از محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
33
فارابی، ابونصر محمد (1408 ق). المنطقیات للفارابی، ج 1، تحقیق محمدتقی دانشپژوه، قم: کتابخانۀ آیهالله مرعشی.
34
فارابی، ابونصر محمد، (1409ق)، المنطقیات للفارابی، ج 2، تحقیق محمدتقی دانشپژوه، قم: کتابخانة آیه الله مرعشی.
35
فخر رازی (1381). منطق الملخص، تحقیق احد فرامرز قراملکی، تهران: دانشگاه امام صادق.
36
فرفوریوس (1383). ایساغوجی، در ایساغوجی و مقولات، ترجمه، مقدمه و توضیحات از محمد خوانساری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
37
فلاحی، اسدالله (1389 الف). «منطقهای مبتنی بر عکس نقیض و نقض محمول»، منطقپژوهی، ش 1.
38
فلاحی، اسدالله (1389 ب). «تعهد درونقاعدهای خواجهنصیر در عکس نقیض و معضل نقض طرفین»، متافیزیک، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة جدید، س 2، ش 5 و 6.
39
فلاحی، اسدالله (1391 الف). «تأثیر افزودن «مفاهیم تهی و فراگیر» بر بحث «نسبت میان نقیض مفاهیم»»، قابل دسترس در: وبلاگ منطق در ایران؛ http://logiciran.blogfa.com/post-266.aspx
40
فلاحی، اسدالله (1391 ب). «نسبتهای منفرد برای نقیض مفاهیم»، قابل دسترس در: وبلاگ منطق در ایران؛http://logiciran.blogfa.com/post-267.aspx
41
فلاحی، اسدالله (1391 پ). «نسبتهای منفرد برای مفاهیم تهی و فراگیر»، قابل دسترس در: وبلاگ منطق در ایران؛ http://logiciran.blogfa.com/post-268.aspx
42
فلاحی، اسدالله (1392 الف). منطق خونجی، تهران: موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
43
فلاحی، اسدالله (1392 ب). «نوآوریهای زینالدین کشی در منطق»، قابل دسترس در: وبلاگ منطق در ایران؛ http://www.logiciran.blogfa.com/post-260.aspx
44
قطب رازی، محمد بن محمد (1327 ق). تحریر القواعد المنطقیه فیشرح الرساله الشمسیه، در شروح الشمسیه، کردستان: مطبعۀ کردستان العلمیه.
45
قطب رازی، محمد بن محمد (1363). تحریر القواعد المنطقیه فیشرح الرسالۀ الشمسیه، قم: زاهدی.
46
قطب رازی، محمد بن محمد (1393 الف). لوامعالأسرار فی شرح مطالعالأنوار، تصحیح و مقدمه از علیاصغر جعفری ولنی، تهران: دانشگاه تهران.
47
قطب رازی، محمد بن محمد (1393 ب). لوامعالأسرار فی شرح مطالعالأنوار، تصحیح و مقدمه از ابوالقاسم رحمانی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
48
قطب شیرازی، (1369). درةالتاج، تصحیح سیدمحمد مشکوه، چاپ سوم، تهران: حکمت.
49
قطب شیرازی (1385). شرح حکمة الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
50
کاتبی قزوینی، نجمالدین، و نصیرالدین طوسی (1353). المطارحات المنطقیة، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
51
کاتبی قزوینی، نجم الدین (بیتا). شرح کشف الاسرار، نسخۀ خطی، به شمارۀ 1417، استانبول،: کتابخانۀ جارالله.
52
کاشف الغطاء، علی (1991). نقد الآراء المنطقیة، بیروت: مؤسسة النعمان للطباعة و النشر.
53
کشی، زینالدین عبدالرحمن (625 ق). حدایق الحقایق، نسخۀ خطی، استانبول، کتابخانۀ فاضل احمد پاشا، به شمارۀ 865..
54
گیلانی، عبدالله (1370). الرسالة المحیطة بالتشکیکات فی القواعد المنطقیة، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
55
گیلانی، عبدالله (1392). حل پارادوکسهای منطقی، مترجم و شرح الرسالة المحیطة بالتشکیکات فی القواعد المنطقیة از سعید رحیمیان، تهران: نگاه معاصر.
56
محمدعلیزاده، محمدرضا (1390). «نسبتهای میان مفاهیم کلی»، معارف عقلی، ش 21.
57
میرداماد، محمدباقر (1385). مصنفات میرداماد، ج 2، الافق المبین، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
58
Hodjati, Seyyed Mohammad Ali (2008). ‘Kātibī on the Relation of Opposition of Concepts’, History and Philosophy of Logic, 29: 3.
59