برخی از اشکالهایی که اندیشمندان غربی به وجود ذهنی وارد کردهاند نزد فیلسوفان ما تقریباً ناشناخته است و پاسخ کاملی دریافت نکرده است. مثلاً یکی از مهمترین و دشوارترین اشکالهای اندیشمندان غربی در این زمینه اشکال چگونگی تصور امور پیچیده است؛ چراکه ظاهراً هیچ انسانی قادر نیست صورتی از امور پیچیده در ذهن خود تشکیل دهد. مشکلی که امور پیچیده در حالت کلی خود برای وجود ذهنی پدید میآورد اقسام گوناگونی دارد. گاهی باید یک امر پیچیده را بهکمک حافظه بهیادآوریم و در ذهن تصور نماییم. گاهی نیز باید استدلالی پیچیده و بسیار طولانی را نخست در ذهن خود تصور بکنیم تا سپس بدان یقین منطقی داشته باشیم. و گاهی نیز یک استدلال پیچیده آنقدر طولانی است که هیچ انسان عادی نمیتواند در کل عمر خود جزئیات استدلال را تصور نماید و از اینرو صرفاً بهیاری رایانه اثبات میشود. ما در این جستار همین سه قسم را – که به حافظه گرهخوردهاند - بررسی میکنیم و میکوشیم بیشتر بر پایهی دیدگاههای اندیشمندان مسلمان آنها را واکاوی نماییم. پس از نقد دیدگاههای بالفعل و بالقوهی اندیشمندان مسلمان در پایان در مورد هر یک از این سه قسم دیدگاه برگزیده را پیشخواهیمنهاد. بهمناسبت به اشکالهایی مقدّر نیز پاسخ خواهیم داد.