نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه و کلام اسلامی دانشکده ادبیات، دانشگاه بیرجند

چکیده

در آیة 81 سورة زخرف چنین می‌خوانیم که «قُلْ إِنْ کانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعابِدینَ: اگر خدا فرزند داشت، من نخستین عابدم». بیش‌تر مفسران بر این باورند که این آیه حاوی استدلالی است که می‌توان آن را در قالب یک قیاس استثنایی بیان کرد. اما، با وجود پیشنهادهای مختلف برای صورت‌بندی این استدلال در قالب این قیاس، تقریباً هیچ‌یک از صوری‌سازی‌های مزبور تصویر کاملی از مفاد آیه را به‌دست نمی‌دهند و صدق و اعتبار آن را تأمین نمی‌کنند. دشواری این آیه و کثرت و تنوع تفاسیر ذیل آن، بی‌شک، در ارتباطی مستقیم و محوری با واژة «اول» در آیة مزبور قرار دارد. در این تحقیق، پس از نقد و بررسی هر‌یک از تفاسیر مزبور، قالب قیاس اولویت یا طریق اولایی پیشنهاد می‌شود و ادعا خواهد شد که این شکل از استدلال، از نظر بهره‌مندی از یک حدّ اضافه، می‌تواند به‌خوبی مفاد آیه را به‌نمایش بگذارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Verse 81 of Zokhrof: from Modes Tollens to a Fortiori

نویسنده [English]

  • Mahmoud Zera’atpisheh

Assistant Professor of Philosophy, Literature School, Birjand University

چکیده [English]

The verse 81 of Zokhrof says: "If God has a child, so I am the first of worshipers." Most of the interpretators believes that this verse contains an argument which can be expressed in a modes tollens form. But despite their attempt to proposal the form of this argument as they claim, no one of their formulized arguments do not match the verse and cannot keep the truth and validity. The difficulty of interpretation of this verse and the variety and difference of it is undoubtedly rooted from the word "first" (which can be interpreted in different meaning which none of them can support the validity of a modes tollens). In this research, after studying these proposal formulations according to modes tollens, a fortiori argument will be proposed and it is claimed that this form of argument, with an extra term, can better shows the content of the verse.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quran
  • Zukhrof
  • Modes Tollens
  • Superior argument
  • A fortiori argument
قرآن.
ابن‌عباس، عبدالله (1993). غریب القرآن فى شعر العرب، تحقیق محمد عبد الرحیم و احمد نصرالله، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیه.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن ‌مسلم (1423 ق). تأویل مشکل القرآن، تحقیق ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابو‌عبیده، معمر بن مثنى (1381 ق). مجاز القرآن، تحقیق محمدفواد سزگین، قاهره.
تیدمن، پل و هاوارد کهین (1383). منطق جملهها، ترجمة رضا اکبری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
بلخی، مقاتل بن‌سلیمان (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار إحیاء التراث.
زراعت‌پیشه، محمود و عاطفه رنجبر دارستانی (1393). «منطق طریق اولایی در قرآن»، منطقپژوهی، س 5، ش 2.
زراعت‌پیشه، محمود (1393). «حکمت متعالیه و منطق طریق اولایی»، خردنامه، ش 78.
سبزواری نجفی (1419 ق). إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طباطبایی، سیدمحمد‌حسین (1374). المیزان، ترجمة سیدمحمدباقر موسوى همدانى ، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طبرسی، احمد بن علی (1403 ق). الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبری، محمد بن‌ جریر (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طیب، سیدعبدالحسین (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا). التبیان فى تفسیر القرآن، با مقدمة شیخ آغابزرگ تهرانى و تحقیق احمد قصیر عاملى، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410 ق). کتاب العین، قم: هجرت.
مظفر، محمدرضا (1380). المنطق، تصحیح و تحقیق و تعلیق سیدعلی حسینی، نشر قدس رضوی.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران (1374). تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
موحد، ضیاء (1374). واژهنامة توصیفی منطق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد (1421 ق). اعراب القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
 
Sion, Avi (2013). A fortiori logic, Geneva: author.
Sion, Avi (1995). Judaic logic, Geneva: author.