نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• مجید زمانی علویجه

دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده

تبیینِ میرزایِ قُمی درباره‌یِ دلیلِ عملی از سه جهت حائزِاهمیت است: (1) او از جدی‌ترین منتقدانِ منطقِ ارسطویی و نحوه‌یِ دلیل‌آوری در این منطق به‌حساب می‌آید و راهِ متفاوتی را از مدافعانِ این منطق پیموده است. (2) منطقِ حاکم‌بر اندیشه‌یِ میرزایِ قُمی یک منطقِ روان‌شناختی به‌حساب می‌آید. و (3) با ارائه‌یِ تبیینِ متفاوت از سرشتِ دلیل، تقلید را نوعی از دلیل به‌حساب می‌آورد و بابِ استناد به تقلید را در امورِ عملی می‌گشاید. در این پژوهش موضعِ میرزایِ قُمی درباره‌یِ دلایل به‌بحث گذاشته شده و نشان داده شده است که میرزایِ قُمی هر امرِ اقناع‌آور را دلیل می‌داند. میرزا با فرارَوی از صورت‌گرایی در منطقِ ارسطویی، به تکثّرِ صورت‌ در استدلال باور دارد و معتقد است که نحوه‌یِ التفاتِ مجتهد، صورتِ استدلال را به‌نحوِ پسینی معیّن می‌سازد؛ بنابراین به‌نحوِ پیشینی، نمی‌توان هیچ صورتی را نمی‌توان به‌عنوانِ صورتِ استدلال پذیرفت. به‌باورِ میرزا، یقینِ منطقی وجود ندارد و یقینِ منطقی نیز نوعی یقینِ روان‌شناختی است. اگر یقین یک‌سره امری روان‌شناسانه باشد، سه لازمه پدید می‌آید: (1) تمایزی بینِ ظنِ خاص و ظنِ عام از بین می‌رود و همه‌یِ ظنون به‌یک‌سان معتبر می‌شوند. ازاین‌رو، (2) در اعتباربخشی به ظنون، تفاوتی وجود ندارد که از چه منبعی برآیند؟ و (3) تقلیدِ اقناع‌آور ازنظرِ معرفت‌شناسانه هیچ تفاوتی با یقینِ روان‌شناسانه ندارد و بل‌که تقلید قِسمی از یقین به‌حساب می‌آید؛ ازاین‌رو (4) در امورِ عملی می‌توانیم از تقلید بهره گیریم.

کلیدواژه‌ها

• میرزایِ قُمی
• منطقِ روان‌شناختی
• حجیتِ ظن
• دلیلِ منطقی
• نقدِ منطقِ ارسطویی

موضوعات

• فلسفه منطق

عنوان مقاله [English]

The validity of reason and imitation in the psychological logic of Mirzai Qom

نویسنده [English]

• Majid Zamani Alavijeh

دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده [English]

Mirza Qomi's explanation about practical reason is important in three ways: (1) He is considered one of the most serious critics of Aristotelian logic and the way of reasoning in this logic, and he has followed a different path from the defenders of this logic. (2) The logic governing Mirza Qomi's thought is considered a psychological logic. and (3) by presenting a different explanation of the nature of reason, he considers imitation as a type of reason and opens the chapter of reference to imitation in practical matters.
It is shown that Mirzai Qomi considers every persuasive thing as a reason. By deviating from formalism in Aristotelian logic, Mirza believes in the multiplicity of forms in argument and believes that the manner of the mujtahid's reasoning determines the form of the argument a posteriori; Therefore, as a priori, no form can be accepted as the form of argument. According to Mirza, there is no logical certainty and logical certainty is also a kind of psychological certainty. If absolute certainty is a psychological matter, three requirements arise: (1) The distinction between specific suspicion and general suspicion disappears and all suspicions become equally valid. Therefore, (2) there is no difference in the validity of suspicions from which source they come? and (3) persuasive imitation has no difference from the epistemological point of view with psychological certainty, and rather it is considered a partial imitation of certainty; Therefore (4) we can use imitation in practical matters.

کلیدواژه‌ها [English]

• Mirzai Qomi
• psychological logic
• logical reason
• Criticism of Aristotelian logic