نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دانشیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های منطق قدیم در مورد شرطی لزومی، بحث سور جزیی است. هرچند ابن‌سینا برای بحث از سورهای جزئی در شرطی‌های لزومی، ابتدا، به بحث سور جزئی در حملیات و به تقسیمات آن پرداخته اما در ظاهر به نظر می‌رسد که بحث او در حملیات و شرطیات در تضاد با هم است و تشبیه و تمثیل به کار رفته ذهن را بیشتر از آن که هدایت کند گمراه می‌کند. با وجود این، در مقالة حاضر نشان داده‌ایم که با استفاده از برخی شاخه‌های منطق جدید، مانند منطق مرتبه دوم، منطق موجهات و منطق زمان، می‌توان بسیاری از ابهامات و ایرادات وارد بر ابن‌سینا را پاسخ داد. هم‌چنین نگاهی به بازتاب این بحث نزد برخی از بزرگ‌ترین پیروان ابن‌سینا، یعنی فخر رازی، افضل الدین خونجی، خواجه نصیر الدین طوسی، شمس الدین سمرقندی و قطب الدین رازی تحتانی، افکنده‌ایم و نشان داده‌ایم که این پیروان تا حد بسیاری از تحلیل‌های ابن‌سینا دور افتاده‌اند، و بحث آنها در تفکیک لزومی جزئی از اتفاقی بسیار ضعیف است و در حقیقت، هیچ کمکی به فهم این تفکیک نمی‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Are particular cogent and accidental conditionals distinct?

نویسنده [English]

  • Asadollah Fallahi

چکیده [English]

One of the most perplexing issues in Arabic Logic is the particular quantifier for conditionals. Before discussing particular quantifier at cogent conditionals, Ibn-Sina deals with particular quantifier at categorical propositions and its divisions. But, as we shall see, his explanation at categorical propositions is inconsistent with his discussion at conditionals; and his analogy between the two realms is more confusing than explaining! Despite this, in this paper, I’ll show that by using some branches in Modern Logic, such as second-order logic, modal logic and temporal logic, many of the ambiguities and the objections can be replied. Also, I’ll glance at the reflection of the discussion in some of Ibn-Sina’s great followers: Fakhr Al-Din Al-Razi, Afdal Al-Din Al-Khunaji, Athir Al-Din Al-Abhari, Khaje Nasir Al-Tusi, Shams Al-Din Al-Samaqandi and Qutb Al-Din Al-Razi. I shall show haw far they are from Ibn-Sina. Besides, it will be clear that their distinctions between contingent conditional and particular cogent conditional are very weak and, indeed, cannot help any way to understand the distinction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • categorical propositions
  • conditionals
  • cogent
  • contingent
  • universal
  • particular
  • necessary
  • possible
-         ابن‌سینا، حسین، (1964)، الشفاء، المنطق، القیاس، القاهره، دار الکاتب العربی للطباعه و النشر.
-         ابن‌سینا، حسین، (1970)، الشفاء، المنطق، العباره، القاهره، دار الکاتب العربی للطباعه و النشر.
-         حجتی، سید محمد علی و علیرضا دارابی، (1386)، «بررسی و مقایسه دو دلالت شناسی منطق مرتبه دوم»، مطالعات و پژوهشها، مجله علمی- پژوهشی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان دورۀ دوم، شماره 51، صص 69-84.
-         سمرقندی، شمس‌الدین محمد، (692ق. ن.خ. 441)، شرح القسطاس فی المنطق، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 441.
-         سمرقندی، شمس‌الدین محمد، (692ق. ن.خ. 3859)، القسطاس فی المنطق و شرحه، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 3859.
-         سمرقندی، شمس‌الدین محمد (2010م.). قسطاس الأفکار فی تحقیق الأسرار، با مقدمه، تصحیح، ترجمه و شرح نجم‌الدین پهلوان به عنوان رسالۀ دکتری، آنکارا، دانشگاه آنکارا. دانلودپذیر از آدرس زیر:
-         سمرقندی، شمس‌الدین محمد (2014م.). قسطاس الأفکار فی تحقیق الأسرار، تصحیح و ترجمه به ترکی از نجم‌الدین پهلوان، استانبول، تورکیه یازما اثرلر کورومو باشکانلیجی.
-         طوسی، نصیر الدین، (1367)، اساس الاقتباس، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-         طوسی، نصیر الدین، (1353)، تعدیل المعیار فی شرح تنزیل الافکار، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق و توشی هیکو ایزوتسو، صص 137-248.
-         علامه حلی، (1362)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، انتشارات بیدار.
-         فخر رازی، محمد بن عمر، (1381)، منطق الملخّص، احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران، دانشگاه امام صادق.
-         فلاحی، اسداله، (1386)، «صورت‌بندی جدیدی از قضایای حقیقیه و خارجیه»، آینه معرفت 11، صص 30-61.
-         فلاحی، اسداله، (1388)، «شرطی لزومی در منطق جدید»، تأملات فلسفی 1، صص 7-46.
-         فلاحی، اسداله، (1388ب)، «شرطی اتفاقی در منطق جدید»، پژوهش‌های فلسفی (نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز) 214، پاییز و زمستان، صص 105-133.
-         فلاحی، اسداله، (1388ج)، «لزومی حقیقی و لزومی لفظی»، فلسفه و کلام اسلامی (مقالات و بررسیها) دفتر 1، پاییز و زمستان، صص: 107-129.
-         فلاحی، اسداله، (1388د)، «سلب لزوم و لزوم سلب در شرطی سالبه کلیه»، معرفت فلسفی 25، پاییز، صص: 233-260.
-         فلاحی، اسداله، (1389‍‌)، «گزاره ماهوی نزد ابن‌سینا و ضرورت سور»، حکمت سینوی (مشکوه النور) سال 14 شماره 43، بهار و تابستان، صص: 66-86.
-         فلاحی، اسداله، (1389ب)، «قضیه حقیقیه و خارجیه در منطق حذف این‌همانی و منطق مرتبه دوم هنکین»، معرفت فلسفی 28، تابستان، صص 39-56.
-         فلاحی، اسدالله، (1393)، «منطق ربط نزد شمس‌الدین سمرقندی»، منطق‌پژوهی 10، پاییز و زمستان، ص 71-103.
-         فلاحی، اسدالله، (1395)، منطق تطبیقی، تهران، انتشارات سمت.
-         قطب رازی، محمد بن محمد، (1393)، لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار، تصحیح و مقدمه از علی اصغر جعفری ولنی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-         قطب رازی، محمد بن محمد، (1393ب)، لوامع الأسرار فی شرح مطالع الأنوار، تصحیح و مقدمه از ابوالقاسم رحمانی، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
-         موحد، ضیاء، (1381)، منطق موجهات، تهران، انتشارات هرمس.
-         نبوی، لطف‌اله، (1383)، منطق موجهات، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.