نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه اسلامی پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی

چکیده

برخی از اشکال‌هایی که اندیشمندان غربی به وجود ذهنی وارد کرده‌اند نزد فیلسوفان ما تقریباً ناشناخته ‌است و پاسخ کاملی دریافت نکرده است. مثلاً یکی از مهم‌ترین و دشوارترین اشکال‌های اندیشمندان غربی در این زمینه اشکال چگونگی تصور امور پیچیده‌ است؛ چراکه ظاهراً هیچ انسانی قادر نیست صورتی از امور پیچیده‌ در ذهن خود تشکیل دهد. مشکلی که امور پیچیده‌ در حالت کلی خود برای وجود ذهنی پدید می‌آورد اقسام گوناگونی دارد. گاهی باید یک امر پیچیده را به‌کمک حافظه به‌یادآوریم و در ذهن تصور نماییم. گاهی نیز باید استدلالی پیچیده و بسیار طولانی را نخست در ذهن خود تصور بکنیم تا سپس بدان یقین منطقی داشته باشیم. و گاهی نیز یک استدلال پیچیده آن‌‌قدر طولانی است که هیچ انسان عادی نمی‌تواند در کل عمر خود جزئیات استدلال را تصور نماید و از این‌رو صرفاً به‌یاری رایانه اثبات می‌شود. ما در این جستار همین سه قسم را – که به حافظه گره‌خورده‌اند - بررسی می‌کنیم و می‌کوشیم بیش‌تر بر پایه‌ی دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان آن‌ها را واکاوی نماییم. پس از نقد دیدگاه‌های بالفعل و بالقوه‌ی اندیشمندان مسلمان در پایان در مورد هر یک از این سه قسم دیدگاه برگزیده‌ را پیش‌خواهیم‌نهاد. به‌مناسبت به اشکال‌هایی مقدّر نیز پاسخ خواهیم داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Mental Existence, Memory and Complicated Arguments

نویسنده [English]

  • Mahdi Assadi

چکیده [English]

Some objections to the mental existence that are proposed by the western philosophers are almost unknown to Muslim philosophers and therefore have not received flawless response yet. For example, the complicated formulae objection, being one of the most important and difficult of them, says that since no man can imagine the complicated things, they cannot be in our minds. The mental existence difficulties arising from the complicated things are of several kinds. Sometimes we must remember a complicated thing by means of memory and imagine it in our minds. Sometimes too we must first imagine a complicated argument, that is so long, in our minds to then have logical certainty about it. And sometimes too a complicated argument is so long that no ordinary man can imagine its details in his entire life and therefore it is only of computer-assisted proof. We will investigate here the very three kinds – that are connected with memory – and will try to analyze them mostly based on the views of Muslim thinkers. After criticizing the actual and potential views of Muslim philosophers, we will propose our own views about the three kinds in the end. On the suitable occasions, we will response to the possible objections too.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mental existence
  • complicated arguments
  • computer-assisted proofs
  • memory
  • synoptic knowledge (al–‘ilm al–ijmālī)
- ابن‌سینا (1378 ﻫ. – 1959م)؛ الشفاء، المنطق، 2- المقولات، راجعه و قدم له: ابراهیم مدکور، بتحقیق الاساتذة: الأب قنواتی – محمود الخضیری – فؤاد الاهوانی – سعید زاید، القاهرة: اداره نشر التراث العربی.
- ابن‌سینا (1371)؛ المباحثات، تحقیق و تعلیق: محسن بیدارفر، الطبعة الاولی، قم: بیدارفر.
- ابن‌سینا (1375 ﻫ. ش‏- الف) شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم: نشر البلاغة، چاپ: اول‏، ج1
- ابن‌سینا (1375 ﻫ. ش‏- ب) شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات‏، قم: نشر البلاغة، چاپ: اول‏، ج2
- ابن‌سینا (1400ق)؛ رسائل، قم: انتشارات بیدارفر.
- ابن‌سینا (1379 ﻫ. ش‏)؛ النجاة من الغرق فى بحر الضلالات‏، مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش پژوه‏، تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏، چاپ: دوم‏
- ابن‌سینا (1404ق)؛ التعلیقات‏، تحقیق: عبد الرحمن بدوى، ‏بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى‏.
- ابن‌سینا (1404 ﻫ. ق‏)؛ الشفاء، الطبیعیات، 6- النفس، تصدیر و مراجعة ابراهیم مدکور، بتحقیق: چورچ قنواتی ـ سعید زاید، قم: منشورات مکتبة آیة...العظمی مرعشی نجفی‏
- ابن قاسم، أبو العباس شهاب الدین أحمد العبادى (بی‌تا)؛ حاشیة على تحریر القواعد المنطقیة (حاشیة على شرح القطب على الشمسیة)، نسخه‌ی خطی، المکتبة الأزهریة، خاص: 1728، عام: 68150
- ابیوردی، احمد (بی‌تا)؛ ال‍حاشیه علی الحاشیه الشریفیه (شمسیه)، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی ثبت کتاب: 62501
- اسفرائنی، عصام الدین (1307 ﻫ. ق)؛ حاشیة عصام على التصورات، استانبول: درسعادت
- الاصفهانی، شمس‌الدین ابوالثناء محمود بن عبدالرحمن (2020)؛ تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد ومعه حاشیة التجرید السید الشریف زین الدین ابوالحسن علی بن محمد بن علی الجرجانی و معه منهوات الجرجانی و الحواشی الاخری، تحقیق: اشرف الطاش، محمدعلی قوجا، صالح کون آیدن، محمد یتیم، استانبول: نشریات وقف الدیانة الترکی، ج2   
- الاصفهانی، شمس‌الدین ابوالثناء محمود بن عبدالرحمن (1428 ﻫ. ق)؛ مطالع الأنظار على متن طوالع الأنوار للقاضی البیضاوی مع حاشیة الشریف الجرجانی، قاهرة: دارالکتبی
- الایجی، قاضی عضدالدین عبدالرحمن (1419 ﻫ. ق- 1998)؛ شرح المواقف، شرح: السید الشریف علی بن محمد الجرجانی، و معه حاشیتا السیالکوتی و الچلپی، بیروت: دارالکتب العلمیه، الطبعه الاولی، ج4
- تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر (تاریخ کتابت: 789 ﻫ. ق)؛ الفوائد فی شرح حکمة عین القواعد، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی برلین، Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. or. oct. 3809
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد (1384 ﻫ. ش)؛ ← رازی، قطب‌الدین (1384 ﻫ. ش‏)
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد (1390)؛ ← رازی، قطب‌الدّین (1390)
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد (1428 ﻫ. ق)؛ ← الاصفهانی (1428 ﻫ. ق)
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد  (2020)؛ ← الاصفهانی (2020)
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد (1419 ﻫ. ق.)؛ ← الایجی (1412 ﻫ. ق- 1998)
- الجرجانى، ‏السیّد الشریف على بن محمّد (1370 ﻫ. ش‏) کتاب التعریفات‏، تهران: ناصر خسرو، چاپ: چهارم‏
- جوادی آملی، عبدالله (1396)؛ رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء، چاپ اول، ج18
- حسین‌زاده، محمّد (1385)؛ «حواس باطنی از منظر معرفت‌شناسی»، معرفت فلسفی، سال سوم، شماره چهارم، صص108ـ65
- حلّی، حسن بن یوسف (1337)؛ ایضاح المقاصد من حکمة عین القواعد، به راهنمایی و کوشش سیّد محمّد مشکوة، پیشگفتار و پاورقی و تصحیح از علینقی منزوی، تهران: چاپخانه دانشگاه
- حلّی، حسن بن یوسف (1438ﻫ. - 2017م)؛ مراصد التدقیق ومقاصد التحقیق، حققه: محمد غفوری نژاد، کربلاء: العتبة العبّاسیة المقدسة، قسم شؤون المعارف الإسلامیة والإنسانیة
- حیدری، کمال (1431 ﻫ. ق)؛ شرح نهایة الحکمة: العقل و العاقل و المعقول، مقرّر: میثاق طالب، قم: دار فراقد للطباعه و النشر
- حیدری، کمال (1437 ﻫ. ق)؛ شرح نهایة الحکمة: العلة و المعلول 1 (ج6)، بقلم: علی حمود العبادی، بیروت: مؤسسة الهدی
- الخبیصى، عبدالله ابن فضل الله (1355 ق) التذهیب [شرح على تهذیب المنطق‏] مع حاشیتى العطّار و الدسوقى، قاهرة: مطبعة مصطفی البابی الحلبی
- خطیب‌زاده، محمد بن ابراهیم (بی‌تا) حاشیه بر حاشیهی سید شریف بر شرح تجرید، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی دفتر: 25831
- خوانساری، حسین (١٣٨٨)؛ الحاشیة على شروح الإشارات، تحقیق: احمد عابدی، قم: بوستان کتاب قم، چاپ: 2، ج‏2
- داماد، میرمحمّدباقر (1381)؛ مصنّفات میرداماد، به‌اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، ج1
- داماد، میرمحمّدباقر (1385)؛ مصنّفات میرداماد (الافق‌المبین)، به‌اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، ج2
- دشتکی، صدرالدین محمد (بی‌تا)؛ حاشیهی شرح جدید تجرید، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی: 1756
- رازی، فخرالدین ابن خطیب (1411 ﻫ. ق)؛ المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات‏، قم: انتشارات بیدار، چاپ: دوم‏، ج1
- رازی، فخرالدین ابن خطیب (1436 ﻫ.) نهایة العقول فی درایة الأصول، تحقیق: سعید عبدالطیف فوده، بیروت: دار الذخائر،  چاپ: اول، ج1
- رازی، قطب‌الدّین (1375 ﻫ. ش‏- الف‏)← ابن‌سینا (1375 ﻫ. ش‏- الف)
- رازی، قطب‌الدّین (1375 ﻫ. ش‏- ب‏)← ابن‌سینا (1375 ﻫ. ش‏- ب)
- رازی، قطب‌الدّین (بی‌تا) شرح مطالع الانوار فى المنطق، قم: انتشارات کتبى نجفى‏
- رازی، قطب‌الدّین (1390) شرح المطالع، راجعه وضبط نصه: اسامه الساعدی، قم: ذوی‌القربی، ج1
– رازی، قطب‌الدین (1384 ﻫ. ش‏) تحریر القواعد المنطقیة فى شرح الرسالة الشمسیة، مقدمه و تصحیح: محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار، چاپ: دوم‏
- شیرازی، صدرالدّین محمّد بن ابراهیم (1981‏-الف)؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث‏، چاپ: سوم، ج2
- شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1981‏-ب)؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث‏، چاپ: سوم‏، ج3
- شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1981‏-ج)؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث‏، چاپ: سوم‏، ج7
- شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1981‏-د)؛ الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث‏، چاپ: سوم‏، ج9
- شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1364)؛ تفسیر القرآن الکریم، تصحیح محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، ج7
- طباطبایی، محمّدحسین (1372)؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: انتشارات صدرا، ج1
- طباطبایی، محمّدحسین (1386)؛ نهایة الحکمة، صححها و علق علیها: غلامرضا فیّاضی، قم: مؤسّسه آموزشی و پ‍ژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم، ج3
– طوسی، خواجه نصیرالدین (1359)؛ تلخیص المحصّل بانضمام رسائل و فوائد کلامی، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: دانشگاه تهران و مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل
– علوی عاملی، سید احمد بن زین العابدین (تاریخ کتابت: 1040 ﻫ. ق)؛ کحل الابصار لأولی البصائر و الانظار (حاشیة الاشارات و المحاکمات)، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره‌ی: 1943 (شماره‌ی دفتر: 14770).
– علوی عاملی، سید احمد بن زین العابدین (1376 ﻫ. ش)، شرح کتاب القبسات، تصحیح و تحقیق: حامد ناجى‏، تهران‏: موسسه مطالعات اسلامى، چاپ: اول‏
- عطار، حسن بن محمد (1355 ق) حاشیة العطّار على التذهیب ← الخبیصى (1355 ق)
- فیّاضی، غلامرضا (1386)؛ ← طباطبایی (1386)
- قمى، محسن (1378) «بسیط الحقیقة کل الاشیاء و لیس بشئ منها»، حوزه، دوره 16، شماره 93 صص95-147
- قوشجی، علاءالدین علی بن محمد (1301 ﻫ. ق)؛ شرح تجرید الکلام، چاپ سنگی
- کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین (1384)؛ حکمة العین، تصحیح: عباس صدری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، چاپ: اول‏
- کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین (1323 ﻫ. ق - الف)؛ الرسالة الشمسیة مع شرحی القطب والسعد و حواش مفیدة، چاپ سنگی، ج1
- کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین (1323 ﻫ. ق - ب)؛ الرسالة الشمسیة مع شرحی القطب والسعد و حواش مفیدة، چاپ سنگی، ج2
- کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین (تاریخ کتابت: 709 ﻫ. ق.)؛ المفصل فی شرح المحصل، نسخه‌ی خطی، کتاب‌خانه‌ی ملی فرانسه، Bibliothèque nationale de France, ARABE 1254
- کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین (بی‌تا)؛ ش‍رح‌ م‍ل‍خ‍ص‌ ال‍ح‍ک‍م‍ه، نسخه‌ی خطی، سازمان اسناد و کتاب‌خانه‌ی ملی جمهوری اسلامی ایران، شماره کتابشناسی ملی: 497ع، شناسه کد کتاب: 807295
-  گرامی، محمدعلی (بی‌تا)؛ شرح منظومة السبزواری (قسم المنطق)، تهران: منشورات الاعلمی، الطبعه الثانیه
- لاهیجی، عبدالرّزّاق (1426 ﻫ.)؛ شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق: اکبر اسدعلی زاده، قم: مؤسسه الامام الصادق، الطبعه الاولی، ج2
- لاهیجی، عبدالرّزّاق (1428 ﻫ.)؛ شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، تحقیق: اکبر اسدعلی زاده، قم: مؤسسه الامام الصادق، الطبعه الاولی، ج4
- لاهیجی، عبدالرّزّاق (1383 ش)؛ گوهر مراد، مقدمه: زین العابدین قربانى، ‏تهران: نشر سایه،‏ چاپ: اول
- مطهری، مرتضی (1382)؛ مجموعه‌ی آثار، قم: صدرا‏، ج‏8
- مطهری، مرتضی (1384)؛ مجموعه‌ی آثار، قم: صدرا‏، ج‏11
- مطهری، مرتضی (1372)؛ ← طباطبایی، 1372
- نراقى، محمد مهدى ‏( ۱۴۲۳ق. - ۱۳۸۱)؛ جامع الأفکار و ناقد الأنظار، تهران: حکمت، ج2
Husserl, Edmund (1991). On the Phenomenology of the Consciousness of Internal Time (1893–1917). Translated by John Barnett Brough (Collected Works, Vol. IV). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
Husserl, Edmund (1999) “Intentional Objects”, In: Rollinger, 1999, pp. 251-284
Husserl, Edmund (1994) “Intentional Objects”, In: Husserl, 1994, Husserliana, Vol. 5, Translated by Dallas Willard, pp. 345-387
Husserl, Edmund (1994) Husserliana, Vol. 5, Edmund Husserl-Early Writings in the Philosophy of Logic and Mathematics, Editor: Rudolf Bernet, Netherlands, Springer Science+Business Media Dordrecht.
Husserl, Edmund (1894), “Intentionale Gegenstände”, In: Husserl, 1979, pp. 303-348.
Husserl, Edmund (1979), Husserliana 22: Aufsätze und Rezensionen (1890-1910), Edited by Bernhard Rang, The Hague: Martinus Nijhoff Publishers.
Rollinger, Robin D. (1999) Husserl’s Position in the School of Brentano, Netherlands, Springer Science+Business Media Dordrecht.