نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

ابن‍سینا درباره شرطی‍ها بحث‍های مختلفی ارائه داده است. او در این بحث‍ها گاهی از شرطی مسور و گاهی از شرطی بدون سور بهره برده است. پرسش از چرایی این شیوه، مساله اصلی مقاله حاضر است. در این مسیر ابتدا نحوه ورود سور به بحث شرطیات توسط ابن‍سینا را بررسی می‍کنیم. سپس به پرسش چرایی بهره‍گیری از شرطی غیرمسور در کنار شرطی مسور توسط ابن‍سینا پرداخته‍ایم و پاسخ‍های ممکن را یک به یک بررسی و مناسب‍ترین را انتخاب کرده‍ایم. نشان داده‍ایم که در همه مباحثی که ابن‍سینا از شرطی غیر مسور بهره برده است، در حال تکرار آراء گذشتگان در باب شرطیات است. در حالی که مباحث شرطی مسور با نظر به مباحث مرتبط با حملی مسور شکل گرفته است. در مجموع به نظر می‍رسد که نسبت میان شرطی مسور و غیرمسور برای ابن‍سینا کاملا واضح نیست و این مطلب منشا ساختار دوگانه شرطی نزد ابن‍سینا و همچنین برخی از اختلافات پس از او درباره نظریه شرطیات بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A reflection on hypothetical dual structure in Avicenna's logic

نویسنده [English]

  • Ali Reza Darabi

.

چکیده [English]

Avicenna has presented various discussions about hypotheticals. In these discussions, he has sometimes used a quantified hypothetical propositions and sometimes a non-quantified hypothetical propositions. Why did Avicenna do this? In this article, we answer this question. In this way, we will first examine the way quantifieres enters the discussion of hypotheticals by Avicenna. Then, we have attended the question of why Avicenna used a non-quantified hypothetical propositions along with of a quantified hypothetical propositions, and examined the possible answers one by one and selected the most appropriate one. We have shown that in all the discussions where Avicenna used a non-quantified hypothetical, he is repeating the opinions of previous logicians. While quantified hypotheticas discussions have been formed regarding the discussions related to quantified predicatives. Alto summarize, it seems that the relationship between quantified hypotheticals and non-quantified hypotheticals is not clear to Avicenna, and this issue is the origin of the dual structure of hypotheticals in Avicenna's works, as well as some disagreements after him about the theory of hypotheticals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • quantified conditional
  • non-quantified conditional
  • Avicenna's theory of conditions
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1404 ﻫ..ق). الشفا، المنطق (قیاس)، قم: منشورات مکتبه آیت الله مرعشی نجفی.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1405 ﻫ.ق). الشفا، المنطق (العباره)، قم: منشورات مکتبه آیت الله مرعشی نجفی.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1370). «الاجوبة عن المسائل الغریبة العشرینیّة»، منطق و مباحث الفاظ، به کوشش مهدی محقق و توشی هیکو ایزتسو، تهران: دانشگاه تهران.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1383)، رساله منطق دانشنامه علائی، مصحح: محمد مشکوه، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1388)، "تحقیق و تصحیح انتقادی رساله نکت المنطق"، مصحح: سید حسین موسویان، جاویدان خرد، دوره جدید، شماره دوم، ص 131-157.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1396الف). الاشارات و التنبیهات، به اهتمام: محمود شهابی، تهران: دانشگاه تهران.
- ابنسینا، حسین بن عبدالله (1396ب). المختصر الاوسط فی المنطق، مقدمه و تصحیح: سید محمود یوسف ثانی، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- اخوان الصفا (1412 ﻫ.ق). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء، بیروت: الدار الاسلامیه.
- اخوان الصفا (1388). مجمل الحکمه، ترجمه گونهای کهن از رسائل اخوان الصفاء، مصحح: محمد تقی دانشپژوه و ایرج افشار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى.
- ایزدی, محمد و علی‌رضا دارابی (1390), "بارتاملی انتقادی در بهره‌گیری از سور مرتبه دوم در تحلیل شرطی لزومی", منطق پژوهی, سال دوم, بهار و تابستان, ص 23-1.
- بهمنیار، بن مرزبان (1362)، جام جهان نمای ترجمه کتاب التحصیل، مترجم: نامشخص، به اهتمام: عبدالله نورانی و محمدتقی دانشپژوه، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبه تهران.
- حاجی حسینی, مرتضی (1375)، ساختار صوری و معنایی منطق شرطی در دو نظام منطقی قدیم و جدید، پایان‌نامه مقطع دکتری به راهنمایی ضیاء موحد و مشاوره غلامرضا اعوانی و محمد خوانساری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- حاجی حسینی، مرتضی (1390)، "متصله لزومی در منطق سینوی و نقد و تحلیل رویکردهای مختلف درباره نسبت آن با انواع شرطی در منطق جدید"، متافیزیک، شماره 9 و 10، ص 47-64.
- حاجی حسینی، مرتضی (1396)، طرحی نو از اصول و مبانی منطق و دو نظام منطقی غیرکلاسیک، جلد1: منطق پایه گزاره ها، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
 
- حجتی، سید محمد علی، لطف الله نبوی و علی رضا دارابی (1393)، "بررسی قاعدة نقض تالی"، منطق پژوهی، دوره 5، پاییز و زمستان، شماره 10، ص 31-53.
- حجتی، سید محمد علی، لطف الله نبوی و علی رضا دارابی (1394)، "نقد و بررسی شش دیدگاه درباره شرایط انتاج قیاس استثنائی در منطق سینوی (با تاکید بر شرطی متصل)"، حکمت سینوی (مشکوه النور)، سال نوزدهم، بهار و تابستان، شماره 53، ص 91-110.
- خونجی، افضل‌الدین (1389). کشف الاسرار عن غوامض الافکار، مقدمه و تحقیق خالد الرویهب، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه.
- دارابی، علیرضا و اسدالله فلاحی (1388)، "آیا میتوان خواجه نصیرالدین طوسی را معتقد به منطق سه ارزشی دانست؟", متافیزیک, سال اول, بهار و تابستان, شماره اول, ص115-128.
- دارابی, علی‌رضا (1389), "تحلیل سور شرطی لزومی مبتنی بر منطق جدید", منطق پژوهی, سال اول, بهار و تابستان, شماره اول, ص 27- 56.
- دارابی, علی‌رضا (1396), " نسبت ارزش شرطی لزومی و ارزش مقدم و تالی آن در منطق سینوی", منطق پژوهی, سال هشتم, پاییز و زمستان, شماره دوم, ص 49-69.
- دارابی, علی‌رضا (1397), " ماهیت شرطی لزومی جزئیه در منطق سینوی", فلسفه و کلام اسلامی, سال پنجاه و یکم, بهار و تابستان, شماره اول, ص 43-59.
-رازی، فخرالدین (1381). منطق الملخص، مقدمه، تحقیق و تعلیق احد فرامرز قزاملکی و آدینه صغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق.
- رازی، قطب الدین محمد بن محمد (1393)، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، تصحیح، تحقیق و مقدمه: علی اصغر جعفری ولنی، تهران: دانشگاه تهران.
- رشر, نیکولاس (1381), "ابن سینا و منطق قضایای شرطی", ترجمه: لطف الله نبوی، منطق سینوی به روایت نیکلاس رشر, شرکت انتشارات علمی و فرهنگی, تهران, ص 23- 38.
- طوسی, نصیر الدین (1365)، اساس الاقتباس، مصحح: محمد تقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- فارابی، ابو نصر(1390). المنطقیات فارابی، جلد اول، تحقیق و مقدمه محمد تقی دانش‌پژوه، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
- فلاحی, اسدالله (1388الف), "سلب لزوم و لزوم سلب در شرطی سالبه کلیه", معرفت فلسفی, شماره 25, ص 233- 260
- فلاحی, اسدالله (1388ب), "لزومی حقیقی و لزومی لفظی", فلسفه و کلام اسلامی, دوره 42، شماره 1, ص 107-128
- فلاحی, اسدالله (1393), "منطق ربط نزد شمس‌الدین سمرقندی", منطق پژوهی، دوره 5، پاییز و زمستان، شماره 10، ص 71-104.
- فلاحی, اسدالله (1398), "قیاس اقترانی شرطی نزد اثیر الدین ابهری", پژوهشهای فلسفی، بهار، شماره 26، ص 275-295.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، (1378) التنقیح فی المنطق، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- یزدی، عبد الله بن حسین (1412 ﻫ.ق)، الحاشیة علی تهذیب المنطق للتفتازانی، قم: موسسة النشر الإسلامی.
- Chatti, Saloua (2022), On some Ambiguities in Ibn sīnā’s Analysis of the Quantified Hypothetical Propositions, Arabic Sciences and Philosophy, 32 (1):67-107.