نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح دو، مدرسه علمیه دارالسلام، تهران

2 دکتری فلسفه دین، دانشگاه تهران

10.30465/lsj.2024.45625.1441

چکیده

بنابر ادعای فخر رازی و طوسی، جهت عقد الوضع در نگاه فارابی امکان و در نگاه ابن سینا فعلیت است. آنها پس از این انتساب، دیدگاه فارابی را نادرست و دیدگاه ابن سینا را تایید میکنند. اگرچه فارابی اشاره مستقیمی به جهت عقد الوضع ندارد ولی از مجموع عبارات او عقدالوضع به لفظ مفرد کلّی در ناحیه موضوعِ قضایای محصوره تعریف میشود. درواقع، در این نگاه عقدالوضع، خود، به یک قضیه حملیه جهت پذیر تحلیل می‌شود. از طرفی با بررسی متون ابن سینا روشن میشود او تعیین جهت عقدالوضع را منوط به تحلیل جهت قضیه میداند، اما نهایتا دو جهت امکان و فعلیت را به عقدالوضع نسبت میدهد و نه فقط فعلیت را. بنابراین، ادعای دو شارح بزرگ ابن سینا در فعلی دانستن جهت عقدالوضع نزد ابن سینا، صحیح نیست. در این مقاله نشان میدهیم اولا فارابی و ابن سینا هر دو از جهت امکانی سخن گفته اند و ثانیا نقد فخر و طوسی به جهت امکان در عقدالوضع مطابق با نگاه خود ابن سینا صحیح نیست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Term-subject modal in modal logic from Al-Farabi's and Avicenna's viewpoint

نویسندگان [English]

  • Alireza Ghadrdan 1
  • Mohammad Karimi Lasaki 2

1 Second level students, Dar al-Salam seminary, Tehran.

2 PhD in Philosophy of Religion, University of Tehran

چکیده [English]

The relationship between term-subject and subject in the attrebutive theorem is (‘عقدالوضع’-Aghd Al-Vaz). According to Al-Razi pruport, the modal of that relationship in Al-farabi’s viewpoint is contingency but Al-Tousi says Al-Farabi’s viewpoint is possibility modal. So at last, two of them don’t accept Al-Farabi’s holistic view. On the other hand both of them say that Avicenna, however, accepts actuality modal for ‘Aghd Al-Vaz’ in every theorem and this is the true modal. So Al-Farabi doesn’t talk about the modal of Aghd Al-Vad completely but it is understood that he looks at the relationship as a kind of theorem which accepts modals. Therefore, Avicenna doesn’t accept actuality modal for all theorems. So in this article, first of all we are going to check that possibility modal and contingency modal as a modal of Aghd Al-Vaz is accepted by both Al-Farabi and Avicenna; in the second step we are going to show that the critic of Al-Razi and Al-Tousi in Al-Farbi is not seemed true.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farabi
  • Razi
  • Tousi
  • Avicenna
  • subject
  • possibility
- ابن باجه، محمد بن یحیی، تعالیق ابن باجة علی منطق الفارابی، بیروت، محقق: فخری ماجد، 1994م.
2- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، الإشارات و التنبیهات، التحقیق: مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب، چاپ پنجم، 1400ش.
3- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، الشفاء: المنطق، قم، مرعشی نجفی، دوره سه جلدی، 1405 ق.
4- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، المسائل الغربیة العشرینیة، تهران، دانشگاه تهران، 1370 ش. « این رسائل در ضمن کتاب منطق و مباحث الفاظ چاپ شده است‏.»
5- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، منطق المشرقیین، قم، مرعشی نجفی، چاپ دوم، 1405 ق.
6- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، النجاة، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1379 ش.
7- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، منطق دانشنامه علائی، همدان، دانشگاه بوعلی سینا، تحقیق و تصحیح: دکتر محمد معین و دکتر سید محمد مشکوة، چاپ دوم، 1383 ش.
8- ابن سینا، حسین بن عبداللّه، عیون الحکمة، بیروت، دارالقلم، تحقیق: عبدالرحمن بدوی، چاپ دوم، 1980م.
9- سلیمانی امیری، عسکری، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، جلد دوم، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم، 1398 ش.
10- طوسی، خواجه نصیرالدین،  شرح الإشارات و التنبیهات( مع المحاکمات)، قم، نشرالبلاغة، چاپ اوّل، 1375ش.
11- طوسی، خواجه نصیرالدین ، اساس الإقتباس، تهران، فردوس، مصحح: عزیزاللّه علیزاده، چاپ دوم، 1395ش.
11- حلّی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، انتشارات بیدار، تحقیق و تعلیق: محسن بیدارفر، چاپ هفتم، 1394 ش.
13- فارابی، محمد بن محمد، المنطقیات، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، 1408 ق.
14- فارابی، محمد بن محمد، الحروف، بیروت، دارالمشرق، مصحح: مهدی محسن، 1970م.
15- فارابی، محمد بن محمد، الحروف، بیروت، دارالکتب العالمیة، محقق: إبراهیم شمس الدین، چاپ اول، 2006 م.
16- فارابی، محمد بن محمد، کتاب الحروف، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، ترجمه: طیبه سیفی، سمیه ماستری فراهانی، چاپ اوّل، 1394ش.
17- فارابی، محمد بن محمد، الألفاظ المستعملة فی المنطق، تهران، سروش، ترجمه و شرح: دکتر حسن ملکشاهی، چاپ سوم، 1397ش.
18- فارابی، محمد بن محمد، آنچه باید پیش از آموختن فلسفه بدانیم « این کتاب، ترجمه ی دو رساله به نام های التوطئه فی المنطق و ما ینبغی أن یقدّم قبل تعلّم الفلسفة از فارابی است. »، تهران، نشر فلات، ترجمه:حمیدرضا میربنادکی، چاپ اول، 1398ش.
19- فخررازی، محمد بن عمر، شرح الإشارات و التنبیهات( فخررازی )، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384ش.
20- فخررازی، محمد بن عمر، منطق الملخص، تهران، دانشگاه امام صادق علیه السلام، 1381ش.
21- فخررازی، محمد بن عمر، شرح عیون الحکمة، تهران، موسسة الصادق علیه السلام ، 1373ش.
22- فخررازی، محمد بن عمر، المحصول فی علم أصول الفقه، بیروت، المکتبة العصریة، 1420ق.
23- پوربهرامی، اصغر/أکبریان، رضا/سعیدی مهر، محمد/افضلی، علی، معیاری برای تمایز مواد ثلاث منطقی از وجوب و امکان فلسفی، معرفت فلسفی، سال یازدهم، شماره اول، صفحات 127 تا 155، پاییز 1392ش.
24- امین رعیا، فاطمه، تمایز فیلسوفان مسلمان ( فارابی-ابن سینا) از ارسطو در بحث وجوب و امکان، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، دوره 15، صفحات 125 تا 144، شماره 3 پاییز 1394 ش.
25- حکمت، نصراللّه/شهیدی، فاطمه، معنای ماهیت در اثار فارابی، دو فصلنامه فلسفی شناخت، صفحات 39 تا 58، پژوهشنامه علوم انسانی، شماره 1/61، پاییز و زمستان 1388ش.
26- محمدعلی زاده، محمدرضا، تبیین جایگاه عقدالوضع در منطق، معارف عقلی، شماره 13، صفحات 123 تا 158، بهار 1388ش.
27- عظیمی، مهدی/فرامرزقراملکی، احد، تاریخ تحوّل کلّیّات خمس: ارسطو، فرفریوس، فارابی، ابن سینا، مجله فلسفه و کلام اسلامی، شماره یکم، سال چهل و پنجم، صفحات 87 تا 121، تابستان 1391ش.