نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده معارف اهل البیت، دانشگاه اصفهان

چکیده

برخی از فیلسوفان زبان معتقدند که گاه عبارات زبانی با آن‌که از ساختار خبری برخوردارند، اما صدق و کذب نمی‌پذیرند، زیرا قصد گوینده از بیان آن‌‌ها نه توصیف، بلکه انجام یک فعل است. چنین جملاتی را افعال گفتاری می‌خوانند. پیش از این، منطق‌‌دانان مسلمان نیز به این مسئله توجه کرده‌‌اند. آنان این موضوع را با عنوان «انشای اخبارنُما» به بحث گذاشته‌اند. انشای اخبارنُما در مواضع گوناگونی مطرح شده است. نقد ملاک صدق و کذب‌‌پذیری خبر و نیز حل پارادوکس دروغ‌گو زمینة طرح این مسئله را فراهم آورده است. اگرچه مسئلة افعال گفتاری تطور و تحول شایانی در منطق دورة اسلامی نیافت، اما کشف این مسئله و تفطن به آن را باید از آنِِ منطق‌‌دانان مسلمان دانست. تأمل در تاریخچة دیدگاه‌‌های منطق‌‌دانان دورة اسلامی در این مسئله و نیز مطالعة تطبیقی آن‌‌ها با آرای فیلسوفان زبان آموزندة نکات منطقی‌ ـ  ‌معرفتی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Muslims Logicians and Speech Act

نویسنده [English]

  • Ahmad Ebadi

Assistant Professor of Islamic Philosophy & Speech, Faculty of Ahl Al-Bayt, Isfahan University

چکیده [English]

Some philosophers of language believe some sentences despite of their predicative structure, haven’t ability of truth and falsity, because the speaker don’t means by these sentences describing the reality but means doing an action. These sentences are named speech acts. Before of philosophers of language, the muslims logicians regard to this point. They called these sentences by "pseudo-predication composition". Pseudo-predication composition was proposed in several problems. The first field of this innovation was the critique of the criteria of ability of truth or falsity of predicative sentences and the solving of liar paradox. Although the problem of speech act wasn’t developed in logic of Islamic period but the muslims logicians were discovered it. The study of muslims logicians' viewpoints about speech acts and comparing it with viewpoint of philosophers of language is very useful.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Speech Act
  • predicative sentence
  • liar paradox
  • pseudo-predication composition
  • Khunaji
  • Austin
ابن‌‌‌سینا، بوعلی (1383). الإشارات و التنبیهات، در: شرح الإشارات، ج 1، قم: نشرالبلاغه.
ابن‌‌رشد، محمد (1981). تلخیص کتاب العبارۀ، به تصحیح قاسم بترورث هریدی، قاهرۀ: الهیئۀ المصریۀ العامۀ للکتاب.
ارسطو (1980). منطق ارسطو، به تصحیح عبدالرحمن بدوی، بیروت: دارالقلم.
استراوسون، پ. ف. (1386). پیرامون اشاره، ترجمة رضا محمدزاده، ارغنون، ش 7 و 8، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهمنیار، ابن مرزبان (1349). التحصیل، به کوشش مرتضی مطهری، تهران: دانشگاه تهران.
جاهد، محسن (1384). «تصحیح شرح مطالع‌‌الأنوار»، نوشتة قطب‌الدین رازی و شرح سراج‌‌ا‌‌‌‌لدین ارموی، پایان‌‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
خراسانی، محمد‌‌کاظم (1412 ق). کفایۀ‌‌الأصول، بیروت: مؤسسة آل ‌‌البیت علیهم ‌‌السّلام لإحیاء التراث.
الخونجی، افضل‌‌الدین (1389). کشف‌‌الأسرار عن غوامضالأفکار، به تصحیح خالد الرویهب، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
خوئی، سید ابوالقاسم (1367 ق). أجود‌‌التقریرات فی الأصول، تهران: مکتبۀ البوذر جُمهری (المصطفوی).
دوانی، جلال‌‌‌الدین (1386). نهایۀ الکلام فی حلّ شبهه جذر الأصمّ، در: دوازده رساله در پارادوکس دروغ‌گو، به تصحیح احد فرامرز قراملکی. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
ذکیانی، غلام‌رضا (1374). «تصحیح بیان الحق ّو لسان الصدق»، نوشتة سراج‌‌ا‌‌‌‌لدین ارموی، پایان‌‌نامة‌ کارشناسی ‌ارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
رازی، قطب‌‌الدین (1383). شرح اشارات، ج 1، قم: نشرالبلاغه.
ساوی، عمر بن سهلان (1383). البصائر النصیریّه، به کوشش حسن المراغی، تهران: شمس تبریزی.
سرل، جان، آر. (1387). افعال گفتاری، ترجمة محمدعلی عبداللهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
سروش، عبدالکریم (1388). ادب قدرت ادب عدالت، تهران: صراط.
شیرازی، قطب‌الدین (1383). شرح حکمه الإشراق، به تصحیح عبدالله نورانی و مهدی محقّق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
طوسی، نصیرالدین (1381). منطق التجرید در: الجوهر النضید، به تصحیح محسن بیدارفر، قم: بیدار.
عباسیان چالشتری، محمدعلی (1384)، «نظریۀ افعال گفتاری و برخی پیامدهای مهم آن»، مقالات و بررسی‌ها، دفتر 77، بهار و تابستان 84.
غزالی، ابوحامد محمد (1961). مقاصد الفلاسفه، به کوشش سلیمان دنیا، قاهره: دارالمعارف.
غزالی، ابوحامد محمد (بی‌تا)، معیار العلم، به کوشش سلیمان دنیا، بیروت: دارالأندلس.
فارابی، ابونصر (1408 ق). المنطقیات للفارابی، به کوشش محمدتقی دانش‌‌پژوه، قم: مکتبۀ آیۀ‌الله العظمی النجفی المرعشی.
فرامرز قراملکی، احد (1388). روش‌‌شناسی مطالعات دینی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
فرامرز قراملکی، احد (1373). «الإشارات و التنبیهات؛ سرآغاز منطق‌‌نگاری دوبخشی»، آینة پژوهش، ش 24.
فرامرز قراملکی، احد (1373). «تحلیل قضایا»، رسالة دکتری، تهران، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران.
فرامرز قراملکی، احد (1378). «مقدمه»، بر التنقیح فی المنطق، نوشتة صدرالدین محمد شیرازی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
فرامرز قراملکی، احد (1385). اصول و فنون پژوهش در گسترة دین‌‌پژوهی، قم: مرکز مدیریت حوزة علمیة قم.
فرامرز قراملکی، احد (1386). دوازده رساله در پارادوکس دروغ‌گو، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
فرامرز قراملکی، احد (1391). جستار در میراث منطق‌‌دانان مسلمان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قائمی‌نیا، علیرضا (1381). وحی و افعال گفتاری (نظریة وحی گفتاری)، قم: زلال کوثر.
القطیفی، سیدمنیر السید عدنان (1414 ق). الرافد فی علم الأصول (تقریرات درس آیه‌‌الله سیدعلی حسینی سیستانی)، بیروت: دار ‌‌المؤرخ العربی.
کاتبی قزوینی، نجم‌‌الدین دبیران (1345). جامع الدقائق فی کشف الحقائق، تصویر نسخة خطی، مجموعة میکروفیلم دانشگاه تهران.
مظفر، محمد‌‌رضا (1386 ق). اصول الفقه، نجف: دار‌‌النعمان.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1431 ق). بحوث فی العلم الأصول (تقریرات درس سید‌محمدباقر صدر)،
ج 1، بی‌جا.
 
Austin, John L. (1962). How to Do Things with Words, Oxford University Press.
Rosenberg, Jav F. and Travis Charles (eds.) (1971). Readings in the Philosophy of Language, Prentice-Hall, Inc, Englewood Cliffs, New Jersey.