نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
دانشیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
چکیده
منطق‌دانان مسلمان به پیروی از فخر رازی دو اصطلاح قضیة حقیقیه و خارجیه را به ادبیات منطقی خود افزوده‌اند که در نگاه بدوی در آثار ارسطو و شارحان یونانی‌اش وجود ندارد. با وجود این نشان می‌دهیم که هرچند ارسطو هنگام بحث از قیاس‌های مطلق (غیروجهی) مثال‌هایی برای قضیة مطلقه ذکر کرده است که قضیة حقیقیه هستند، اما هنگام بحث از قیاس‌های مختلط (مرکب از مقدمه‌های وجهی و غیروجهی) در بسیاری از موارد برای قضیة مطلقه مثال‌هایی آورده است که تنها به صورت قضیة خارجیه می‌توانند صادق باشند و نه به صورت قضیة حقیقیه. با همة اینها، ارسطو در یک مورد عبارتی دارد که با صراحت تمام، استفاده از قضیة خارجیه در قیاس را ممنوع می‌داند. در تعارض میان این یک تک‌عبارت صریح بر منع کاربرد قضایای خارجیه و آن همه مثال‌های فراوان که قضیة خارجیه هستند چه باید کرد؟ برخی از مفسران معاصر احتمال داده‌اند که این تک‌عبارت از افزوده‌های بعدی ارسطو و در پاسخ به اعتراض‌های دانشجویان و دستیارانش بوده است. در هر صورت، قیاس‌های موجهاتی ارسطو، چنان که برخی از منطق‌دانان مسلمان مانند ابن‌سینا، فخر رازی و خونَجی به صراحت نشان داده‌اند، نسبت به قضیه‌های حقیقیه و خارجیه حساس هستند؛ هرچند تا کنون، هیچ منطق‌دانی را سراغ نداریم که احکام این قیاس‌ها را برای قضیه‌های حقیقیه و خارجیه به صورت کامل و دقیق بررسی و استخراج کرده باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Aristotle on Haqiqi and Khariji propositions
نویسنده [English]
- Asadollah Fallahi
چکیده [English]
Following Fakhr al-din Razi, Muslim logicians invented two technical terms: haqiqi and khariji propositions, which prima facia are absent from Aristotle’s works as well as from his ancient followers’. We show that although Aristotle used haqiqi propositions for his absolute syllogisms, he utilised khariji ones for his modal syllogisms. However, he has a passage that prohibits the use of khariji propositions in modal syllogisms. Now, what to do in regard to the conflict between this explicit passage and those many examples? Some contemporary commentators proposed the possibility that the passage is from his students. Anyway, Aristotle’s modal syllogisms are sensitive to the division of propositions into haqiqi and khariji, although we couldn’t find any historian of logic who investigated carefully and completely Aristotle’s syllogisms from this perspective.
.
Keywords:
Arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.
Keywords:
Arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.
Keywords:
Arisotole, haqiqi proposition, khariji proosition, modal syllogism.
کلیدواژه‌ها [English]
- Keywords: Arisotole
- haqiqi proposition
- khariji proosition
- modal syllogism
- ابن‌سینا، حسین، (1370)، المسائل الغریبة العشرینیة، در منطق و مباحث الفاظ، گردآوری مهدی محقق، تهران، دانشگاه تهران، 79-105.
- ابن‌سینا، حسین، (1964)، الشفاء، المنطق، القیاس، القاهره، دار الکاتب العربی للطباعه و النشر.
- ابن‌سینا، حسین، (1364)، النجاة، تهران، مرتضوی.
- ابن‌سینا، حسین، (1375)، الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه.
- ارسطو، (1378)، ارگانون، میرشمس الدین ادیب سلطانی، تهران، موسسه انتشارات نگاه.
- ارسطو، (1980)، منطق ارسطو، به کوشش عبدالرحمن بدوی، کویت و بیروت، وکالة المطبوعات و دار القلم.
- ساوی، زین الدین عمر بن سهلان، (1337)، «رسالة فی تحقیق نقیض الوجود»، تبصره و دو رساله دیگر در منطق، به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه، صص 159-167، تهران، دانشگاه تهران.
- ساوی، سهلان، (1383)، البصائر النصیریه فی علم المنطق، تحقیق حسن مراغی غفارپور، تهران، شمس تبریزی.
- سلمانی ماهینی، 1375، سکینه، «خواجه طوسی (ره) و قضایای ثلاث» [حقیقی، خارجی و ذهنی]، ندای صادق، 3، 14–22 .
- سلیمانی امیری، عسکری، (1373)، «قضایای حقیقیه، خارجیه، لابتیه»، معرفت، 8، 40 – 47 .
- طوسی، نصیر الدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه.
- فخر رازی، محمد بن عمر، (1373)، شرح عیون الحکمه، تحقیق احمد حجازی احمد السقاء، تهران، موسسه الصادق للطباعه و النشر (چاپ شده از نسخه چاپ قاهره).
- فخر رازی، محمد بن عمر، (1381)، منطق الملخص، احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران، دانشگاه امام صادق.
- کردی، محمد، (1381)، قضایای حقیقیه و خارجیه و ذهنیه، قم، ناشر: مولف.
- مرادی افوسی، محمد، (1380)، معرفت‌شناسی قضایای حقیقیه و خارجیه در منطق قدیم و منطق جدید، تهران، دانش و اندیشه معاصر .
- Huby, Pamela M., (2002), ‘Did Aristotle reply to Eudemus and Theophrastus on some logical issues?’, in Eudemus of Rhodes, edited by M. István Bodnár and William W. Fortenbaugh, New Brunswick, Transaction Publishers.
- Huby, Pamela M., (2007), Theophrastus of Eresus, Sources for His Life, Writings, Thought and Influence, v. 2 Logic, Leiden, Brill.
- Lagerlund, Henrik (2009), “Avicenna and ūsī on Modal Logic”, History and Philosophy of Logic, 30: 3, pp. 227- 239.
)