نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار فلسفه‌ی اسلامی و حکمت معاصر، هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

10.30465/lsj.2024.46505.1448

چکیده

از آن‌جا که مبانی منطق فلسفی، نوشته‌ی دکتر لطف‌الله نبوی، نخستین کتاب فارسی در زمینه‌ی دشوار منطق فلسفی است، علی‌القاعده بی‌اشکال نیست. از این‌رو در این مقاله کوشیده‌ایم تا به نقد دیدگاه‌های خاص خود نگارنده در این کتاب بپردازیم. برای نمونه، او در فصل منطق زمان – با کوتاهی‌کردن در تفکیک ضرورت ازلی و ذاتی و تقسیم ضرورت ذاتی به زمانی و غیرزمانی – به‌نادرستی دوام را نزد ابن‌سینا و پیروان او لزوماً اعم از ضرورت می‌داند. در منطق معرفت اصل درون‌نگری منفی را به‌نادرستی به سقراط نسبت‌‌می‌دهد و از خلاف‌شهود و متسلسل بودن اصل درون‌نگری مثبت غفلت می‌کند. در منطق آزاد نیز به‌نادرستی وجود محمولی را با قاعده‌های منطقی ارسطوییان ناسازگار می‌داند و به‌کاربردن آن‌را در قیاس مشکل‌آفرین به‌شمار می‌آورد. افزون بر این، مشکل‌هایی هم‌چون تکرار، تناقض، قاعده‌ی «نقض محمول»، و دو جزئی ‌بودن گزاره نیز در وجود محمولی قابل‌دفع است. برخی از پاسخ‌ها و راه‌حل‌های خود نگارنده نیز مشکل‌سازند: مشکل عدم‌جامعیت؛ مشکل وحدت معنایی «موجود» و «واقعی»؛ و این مشکل که تبدیل قضیه‌ای چون «هیچ ممتنع‌بالذاتی/بالغیری موجود نیست» به «هیچ ممتنعی بالذات/بالغیر نیست» صدق‌نگه‌دار نیست. در منطق ربط نیز بسیاری از تعبیرهای نویسنده در توضیح این‌که فراسازگاری به تناقض‌باوری نمی‌انجامد مناقشه‌برانگیز است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Critique of Nabavi’s Specific Views in the Elements of Philosophical Logic

نویسنده [English]

  • Mahdi Assadi

Assistant Professor of Islamic Philosophy and Contemporary Wisdom, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Since the Elements of Philosophical Logic, written by Dr. Lotfollah Nabavi, is the first Persian book in the difficult area of philosophical logic, it is not flawless supposedly. So, we have tried in this paper to criticize the writer’s own specific views in the book. In the Tense logic chapter, for example, he falsely considers the Avicennian permanence inevitably general than the necessity because of neglecting the distinction between the eternal necessity and the essential necessity and the division of the latter to temporal and atemporal. In Epistemic logic, he falsely attributes the negative introspection to Socrates and neglects that the positive introspection is counter–intuitive and suffering from the infinite regress. In Free logic, he wrongly considers the existence predicate incompatible with the logical rules of Aristotelians and regards its use in syllogism to be problematic. In addition, problems such as repetition, contradiction, obversion rule, and proposition’s having two components can also be responded in the existence predicate. Some of the author's own answers and resolutions are also problematic: the problem of non-comprehensiveness; the problem of unity of meaning in "existent" and "real"; and the problem that converting a proposition such as "there is no impossible in essence/by means of the other" to "no impossibility is in essence/by means of the other" is not truth-maintainer. In Relevant logic, many of the author's phrases in explaining that Paraconsistency does not result in Dialetheism are controversial as well.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Philosophical Logic
  • Tense Logic
  • Epistemic Logic
  • Free Logic
  • Relevant Logic
– ابن‌سینا (1383)؛ الاشارات و التنبیهات مع شرح الطوسی، ج1، قم: البلاغة، چ1
– ابهری، اثیرالدّین (1395)؛ منتهی الأفکار فی إبانة الأسرار: منطق (تحریرهای یکم و دوم)، تصحیح: مهدی عظیمی و هاشم قربانی، تهران: موسسه انتشارات حکمت.
– التالشی، حسام الدین حسن بن حسین (بی‌تا)؛ التکمیل فی المنطق، نسخه‌ی خطی، مخطوط لاله‌لی به‌شماره‌ی 2561، استانبول: کتاب‌خانه‌ی سلیمانیه
– اسدی، مهدی (1400) «نقد و بررسی کتاب خوش‌آمدگویی به تناقض: جستاری در باب پارادوکس، تناقض و تناقض‌باوری»، پژوهش‌نامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال 21، شماره‌ی 11، صص 48–21.
– اسدی، مهدی (1394)؛ «وجود محمولی و اشاره‌پذیری»، حکمت معاصر، دوره 6، شماره 1، صص 23–1.
– جوادی آملی، عبدالله (1386)؛ رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، ج3، تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، قم: اسراء، چ3.
خوانساری، محمد (1376)؛ فرهنگ اصطلاحات منطقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ: 2
– خونجی، افضل‌الدین محمد بن ناماور (1389)؛ کشف الاسرار عن غوامض الافکار، تقدیم و تحقیق: خالد الرویهب، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، برلین: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین
– رازی، فخرالدّین ابن خطیب (1381)؛ منطق الملخّص، به‌تصحیح: احد فرامرز قراملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
– رازی، قطب‌الدین (1384‏)؛ تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الرسالة الشمسیة، مقدمه و تصحیح: محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار، چ2
– رشر، نیکولاس (1381)؛ «نظریۀ قیاس‌های موجّهه منطقیون مسلمان در قرون وسطی»، ترجمه‌ی لطف‌الله نبوی، در: نبوی، 1381، صص 95–39
– رید، استیون (1385)؛ فلسفه منطق ربط: گزاره‌ها و موجهات، ترجمه: اسداله فلاحی، قم: دانشگاه علوم انسانی مفید.
– سبزواری، هادی (1369‏)، شرح المنظومة، تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملى، تحقیق و تقدیم: مسعود طالبى، ج1، چ1، تهران‏: نشر ناب
– شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1382)؛ شرح و تعلیقه بر الهیّات شفا، تصحیح، تحقیق و مقدّمه: نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا
– شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1981‏)؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج1، بیروت: دار احیاء التراث‏، چ3
– شهرزورى، شمس الدّین ‏(1383)؛ رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربّانیة، ج1، مقدّمه و تصحیح و تحقیق: نجفقلى حبیبى، تهران: موسّسه حکمت و فلسفه ایران‏، چ1
– طباطبائى، محمد حسین (1430ق)، نهایة الحکمة، تصحیح و تعلیق: عباس‌علی زارعی سبزواری، ج1، قم: مؤسسة النشر الاسلامی
– فلاحی، اسداله (1385)؛ ← رید (1385)
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (714ق)؛ منصص فی شرح الملخص، نسخه‌ی خطی، مخطوط ینی جامع 747، استانبول: کتاب‌خانه‌ی سلیمانیه
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (بی‌تا)؛ منصص فی شرح الملخص (تحریر نخست)، نسخه‌ی خطی، مخطوط راغب پاشا 860، استانبول: کتاب‌خانه‌ی سلیمانیه
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (2019آ)؛ شرح المواضع المشکلة من الرسالة الشمسیة، er–Ris'letü’ş–Şemsiyye’nin, Müellifi Necmeddin K'tibî Tarafından Yapılan İlk Şerhi: Şerhu’l–mev'zi‘i’l–müşkile mine’r–Ris'leti’ş–Şemsiyye fî’l–kav'‘idi’l–mantıkiyye’nin İnceleme ve Tahkiki, Ferruh Özpilavcı & Abdullah Öztop, Tahkik İslami İlimler Araştırma Ve Neşir Dergisi 2 (2):1–114
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (2019ب)؛ شرح کشف الاسرار، مصحح: انور شاهین، پایان‌نامه‌ی دکتری در دانش‌گاه رجب طیّب اردوغان ترکیه، Kâtibî'nin Şerhu Keşfi'l–Esrâr adlı eserinin tahkîki ve değerlendirmesi, Enver Şahin, Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (660ق)؛ بحر الفوائد فی شرح عین القواعد فی المنطق، نسخه‌ی خطی، مخطوط فاتح به‌شماره‌ی 3237 (از برگ 81ب تا 210آ)، استانبول: کتاب‌خانه‌ی سلیمانیه
– کاتبی قزوینی، نجم‌الدّین علی بن عمر (2022)؛ جامع الدقائق فی کشف الحقائق، Câmi‘u’d–Dekâik fî Keşfi’l–Hakâik, Çeviri ve Eleştirmeli Metin: Selman Sucu, Sacide Ataş, Ömer Odabaş, Afife Şeyma Taç, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanliği
– مظفر، محمد رضا (1383ق)؛ المنطق، تعلیق الفیاضی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی
– نبوی، لطف الله (1396)؛ مبانی منطق فلسفی، ویراستار ادبی و فنی: مرسده برنجی، تهران: مرکز نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، چ2
– نبوی، لطف‌الله (1381)؛ منطق سینوی به روایت نیکولاس رشر، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چ1
– نبوی، لطف‌الله (1389)؛ «منطق سینوی، ابداعات و نوآوری‌ها»، حکمت سینوی، شماره‌ی 43، صص 24–5
Arenhart, Jonas R. Becker (2018) “The Price of True Contradictions About the World”, in: Carnielli & Malinowski (2018), pp. 11–31
Asmus, Conrad (2012) “Paraconsistency on the Rocks of Dialetheism”, Logique & Analyse, 217, pp. 3–21
Bernstein, Sara and Tyron Goldschmidt (2021) Non–being: New Essays on the Metaphysics of Non–existence, Edited by, Oxford University Press
Brogaard, Berit & Joe Salerno (2019) “Fitch’s Paradox of Knowability”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/fitch–paradox/
Carnielli, Walter & Jacek Malinowski (2018) Contradictions, from Consistency to Inconsistency (Trends in Logic 47), Edited by, Springer International Publishing
Casati, Filippo and Naoya Fujikawa (2021) “Against Gabriel: On the Non–Existence of the World”, in: Bernstein& Goldschmidt (2021), pp. 69–81
Deguchi, Yasuo, Jay L. Garfield, Graham Priest & Robert H. Sharf (2021) What Can't Be Said: Paradox and Contradiction in East Asian Thought, Oxford: Oxford University Press
Mares, Edwin D. (2004) “Semantic Dialetheism”, in: Priest, Beall & Armour–Garb (2004), pp. 264–75
Priest, Graham (2006) In Contradiction: A Study of the Transconsistent, Expanded Edition, Oxford University Press.
Priest, Graham (2017) Logic: A Very Short Introduction, 2ed, Oxford: Oxford University Press
Priest, Graham & JC Beall & Bradley Armour–Garb (2004) The Law of Non–Contradiction: New Philosophical Essays, edited by, Oxford University Press
Priest, Graham & Koji Tanaka & Zach Weber (2022) “Paraconsistent Logic”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, https://plato.stanford.edu/entries/logic–paraconsistent/
Priest, Graham (2022) “Dialetheism”, Stanford Encyclopedia of Philosophy,
Priest, Graham (2014) One: Being an Investigation into the Unity of Reality and of its Parts, including the Singular Object which is Nothingness, Oxford: Oxford University Press
Priest, Graham (2018) The Fifth Corner of Four: An Essay on Buddhist Metaphysics and the Catuṣkoṭi, Oxford: Oxford University Press
Priest, Graham (2005) Doubt Truth to be a Liar, Oxford: Oxford University Press
Priest, Graham & Jay L. Garfield (2021) “Introduction and Motivation”, in: Deguchi, Garfield, Graham & Robert, 2021, pp. 1-12
Suppe, Frederick (1973) “Facts and Empirical Truth”, Canadian Journal of Philosophy, Vol. 3, No. 2, pp. 197–212
Wolfram, Sybil (1989) Philosophical Logic: An Introduction, Routledge