نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• کرامت ورزدار

مدرّس گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران

چکیده

مسئلۀ اساسیِ این پژوهش، گزارش و بررسیِ دیدگاه استاد مطهّری در بابِ کارکردِ منطقِ ارسطویی در کشفِ خطاهای اندیشه و هدف از آن نقدِ دیدگاهِ تحویلی‌نگرانۀ وی است. مطهّری در آثارِ خویش، کارکردِ منطقِ قدیم را صرفاً به اصلاحِ صوریِ استدلال‌های بشری محدود می‌کند. وی نه تنها اصلاحِ خطاهای مادّی را وظیفۀ منطق نمی‌داند؛ بلکه معتقد است اساساً منطقی برای تصحیحِ خطاهای مادّیِ بشر وجود ندارد و تنها «با دقّت» و «مراقبت» می‌توان از خطای مادّی مصون ماند. در این پژوهش نشان خواهم داد: 1- مطهّری در انحصارِ کارکردِ منطقِ ارسطویی به ساختارهای صوریِ استدلال، دچار مغالطۀ تحویلی‌نگری شده‌است؛ 2- وی بررسیِ جزئیِ «مادّۀ استدلال» و «تعیینِ قانونِ حاکِم بر مادّۀ استدلال» را با یکدیگر خَلط کرده‌است؛ 3- وی «منطقِ مادّی» را این‌همان با کشفِ «عِلل روانیِ خطای مادّی» دانسته‌است و به دامِ «روانشناسی‌گری» افتاده‌است؛ 4- عدمِ وجودِ قوانینِ کلّی در تشخیص صحّت و سقم موادّ استدلال به شکاکیّت می‌انجامد؛ 5- «دقّت» و «مراقبت»؛ شروطی عامّ در عدمِ ارتکابِ هرگونه خطایی است، نه خطای مادّی. با این انتقادات آشکار می‌شود نظریّۀ مطهّری در بابِ کارکردِ منطقِ ارسطویی قابلِ دفاع نیست.

کلیدواژه‌ها

• منطق
• فایدۀ منطق
• منطقِ ارسطویی
• صورتِ استدلال
• مادّۀ استدلال
• مرتضی مطهّری

موضوعات

• منطق قدیم

عنوان مقاله [English]

Critical Analysis of Mortezā Moṭahharī's View on the Function of Aristotelian Logic

نویسنده [English]

• Keramat Varzdar

Lecturer in the Department of Islamic Philosophy and Theology, Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Tehran

چکیده [English]

This research addresses and evaluates Mortezā Moṭahharī's perspective on the role of Aristotelian logic in identifying errors in thought, aiming to scrutinize and criticize his reductionist stance. Moṭahharī confines the utility of traditional logic exclusively to the formal rectification of human arguments, dismissing any responsibility for correcting material errors. He contends that logic fundamentally lacks the capacity to rectify the material errors of individuals, asserting that only through "attention" and "care" can one shield oneself from such errors. The analysis presented in this research reveals several shortcomings in Moṭahharī's argumentation: 1) His reductionist stance confines Aristotelian logic to formal reasoning structures; 2) He conflates the detailed examination of the "materials of argument" with determining the governing laws of said materials; 3) His interpretation of "material logic" as the exploration of the "psychological causes of material error" succumbs to the fallacy of "psychologism"; 4) The absence of general rules for recognizing the validity of reasoning materials results in skepticism; 5) "Attention" and "care" are deemed general conditions to avoid any mistake, not specifically material errors. These critiques collectively demonstrate the untenability of Moṭahharī's theory concerning the function of Aristotelian logic

کلیدواژه‌ها [English]

• Logic
• Benefit of logic
• Aristotelian logic
• Form of argument
• Material of argument
• Mortezā Moṭahharī