منطق قدیم
ارسطو و دوگانۀ کلّی‌ـ‌جزئی

مهدی عظیمی

دوره 14، شماره 2 ، بهمن 1402

https://doi.org/10.30465/lsj.2024.48173.1461

چکیده
  ارسطو از «کلّی» تعریفی به دست می‌دهد که یان لوکاشویچ آن را، به دلیلِ در بر نگرفتنِ کلّی‌های تهی، غیر جامع می‌داند. افزون بر این، تعریفی که ارسطو از جزئی به دست می‌دهد به دو شیوه قابل فهم است: (1) جزئی تنها بر یک چیز حمل پذیر است، (2) جزئی حمل ناپذیر است. این برداشتِ دوگانه، که در سخنان شارحان ارسطو نیز با بسامد زیادی تکرار می شوند، ...  بیشتر

پارادوکس امتناع تناقض: گزارش و گشایش

مهدی عظیمی

دوره 11، شماره 1 ، فروردین 1399، ، صفحه 151-158

https://doi.org/10.30465/lsj.2021.34686.1322

چکیده
  پارادوکسِ امتناع تناقض که بنیادی‌ترین اصل معرفت را به چالش می‌کشد با پذیرش این‌که «اجتماع نقیضان ممتنع است» نتیجه می‌گیرد که «اجتماع نقیضان ممتنع نیست». صدرالدین شیرازی‌ کوشیده است که این پارادوکس را با جدایی‌نهادن میان حمل اوّلی و شایع فروگشاید. او پیش‌فرض می‌گیرد که «اجتماع نقیضان» موضوع گزاره‌های یادشده ...  بیشتر

اَپاگوگۀ ارسطو

مهدی عظیمی

دوره 10، شماره 2 ، مهر 1398، ، صفحه 171-207

https://doi.org/10.30465/lsj.2019.5171

چکیده
  ارسطو در آناکاویک نخست، دفتر 2، فصل 25، گونه‌ای از استدلال، به نام اَپاگوگه، را پیش می‌نهد که ارسطوشناسان دربارۀ چیستی‌اش بسی اختلاف دارند. راس بر آن است که اَپاگوگه قیاس اکتشافیِ نیمه‌برهانی‌ـ‌نیمه‌جدلی، در قالب شکل اوّل، با نتیجه‌ای محتمل است که از ترکیب صغرایی محتمل‌تر با کبرایی یقینی به‌دست می‌آید. پِرس معتقد است که اَپاگوگه ...  بیشتر

سهروردی و قیاس تک‌مقدمه‌ای

مهدی عظیمی

دوره 10، شماره 1 ، فروردین 1398، ، صفحه 179-193

https://doi.org/10.30465/lsj.2019.4151

چکیده
  سهروردی ادّعا می‌کند که قیاس تک‌مقدمه‌ای نمی‌تواند وجود داشته باشد، و بر این مدّعا دلیلی اقامه می‌کند. مسئلۀ جستار کنونی تبارشناسی تاریخی آن مدّعا، و ارزیابی منطقیِ این دلیل است. فرضیۀ ما این است که از نظر تاریخی، نزاع بر سر امکان یا امتناع استدلال تک‌مقدمه‌ای به رواقیان بازمی‌گردد: خروسیپوس رهبر مخالفان بود؛ و آنتی‌پاتر تراسوسی ...  بیشتر

مطالعات تطبیقی در منطق
از دلیل افتراض تا معرّفی و حذف سور وجودی

مهدی عظیمی

دوره 8، شماره 1 ، خرداد 1396، ، صفحه 63-86

چکیده
  هدف این مقاله تحریر و تحلیل بخشی از تاریخ دلیل افتراض (به‌طور خاصّ) و تاریخ منطق دوره‌ی اسلامی (به‌طور عامّ) است. ارسطو دلیل افتراض را در چندین موضع از دستگاه قیاسی‌اش، از جمله در اثبات عکس سالب کلّی، به‌کار می‌گیرد. مسئله‌ی مقاله‌ی کنونی همین کاربرد اخیر است. از زمان تئوفراستوس چالش‌های فراوانی فراروی این دلیل افتراض نهاده شده ...  بیشتر

مواضع جدلی در منطق ابن‌سینا: از اصول مناظره تا مغالطات تعریف

مهدی عظیمی

دوره 4، شماره 2 ، مهر 1392، ، صفحه 113-142

چکیده
  مواضع جدلی را ارسطو و مشائیان به‌ منزلۀ «اصول مناظره» به‌کار می‌گرفتند ولی ابن‌سینا کارکرد آن‌ها را به «مغالطات تعریف» دگرگون ساخته است. این یکی از برجسته‌ترین نوآوری‌های ابن‌سیناست که پویایی اندیشة منطقی او و استقلال آن از منطق ارسطو و مشائیان را به‌خوبی نشان می‌دهد، با این حال تاکنون مورد توجه قرار نگرفته است. ...  بیشتر

تعریف‌های ارسطوییِ فرفوریوس از جنس و نوع: مقایسۀ برداشت ابن‌ سینا و بارنز

مهدی عظیمی

دوره 2، شماره 1 ، فروردین 1390، ، صفحه 85-102

چکیده
  فرفوریوس در ایساگوگه تعریف‌هایی دوری از جنس و نوع به‌دست می‌دهد و در توجیه کار خود، به پیروی از ارسطو، بر متضایف‌بودن این دو مفهوم و ضرورت دوری‌بودن تعریف متضایفان تکیه می‌کند. ابن‌ سینا، اما، سخن ارسطو را به‌گونۀ دیگری تفسیر می‌کند و در چندین ‌جا از نوشته‌هایش تعریف‌های فرفوریوس را به‌سختی وامی‌زند. ...  بیشتر